1511 - Ανάλυση του φαινομένου μαστιγίου

Ν. Λυγερός

Το φαινόμενο μαστιγίου (στα γαλλικά effet coup de fouet, στα αγγλικά bullwhip effect) στην εφοδιαστική αλυσίδα είναι ένα από τα κυριότερα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσει μια επιχείρηση. Η μοντελοποίηση της εφοδιαστικής αλυσίδας με παίκτες που χρησιμοποιούν μια στρατηγική μάς επιτρέπει να ενσωματώσουμε το πρόβλημα του φαινομένου μαστιγίου στη θεωρία παιγνίων. Το πρόβλημα προέρχεται από την απόσταση που χωρίζει τον πελάτη από τον παραγωγό. Αυτή η απόσταση είναι ευάλωτη στις επιθέσεις της αβεβαιότητας που εμπεριέχει κάθε απόφαση του κάθε παίκτη της αλυσίδας. Μια μικρή αρχική διαφοροποίηση όταν είναι επαγωγικά ενισχυμένη από τους παίκτες προκαλεί όταν ξεπεράσει ένα κρίσιμο σημείο μια κατάρρευση του συστήματος. Συνεπώς το πρόβλημα μπορεί να ερμηνευτεί ως μια ειδική περίπτωση των μεταβολών ροών σ’ ένα σύστημα δικτυωμένο. Αυτές οι διαφοροποιήσεις μειώνουν την αποδοτικότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας διότι ανεβάζουν το κόστος της αποθήκευσης και μειώνουν την ευελιξία του όλου συστήματος. Το φαινόμενο μαστιγίου που προέρχεται και από την έλλειψη συντονισμού των παικτών πρέπει να αντιμετωπιστεί με στρατηγικές συντονισμού που συμπεριλαμβάνουν και την έννοια του στρατηγικού mix. Δύο από τις αρχές που θα έπρεπε να ενσωματωθούν σε αυτήν την αποτελεσματική αντιμετώπιση είναι ότι η παραγγελία σε ανταπόκριση με την παραγγελία εξουδετερώνει το φαινόμενο μαστιγίου αλλά όχι της αποθήκευσης και επίσης ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να ανταποκρίνονται μόνο μια φορά σε κάθε αλλαγή κατανάλωσης της αγοράς διότι οι πολλαπλές ανταποκρίσεις μεγαλώνουν την εντροπία και συνεπώς τις τριβές του συστήματος. Όταν η εφοδιαστική αλυσίδα είναι ομοιογενής, πράγμα το οποίο αποτελεί μια ιδανική περίπτωση, τότε οι τυπικές στρατηγικές αν είναι αποτελεσματικές σε αυτό το επίπεδο μπορούν να γενικευτούν ομαλά σε μια ολική στρατηγική η οποία θα είναι αποτελεσματική. Η γενική περίπτωση όμως, και είναι βέβαια αυτή που συναντάμε πρακτικά στη διαχείριση μιας εφοδιαστικής αλυσίδας, εμπεριέχει παίκτες και παράγοντες που διαφέρουν μεταξύ τους και ως οντότητες και ως λειτουργικά συστήματα. Τότε το συνολικό παίγνιο μπορεί να εξεταστεί μόνο και μόνο μέσω της θεωρίας παιγνίων διότι ακόμη και οι ευρετικοί αλγόριθμοι δεν μπορούν να εξετάσουν εξ ορισμού όλες τις περιπτώσεις μ’ έναν εξαντλητικό τρόπο. Αυτή η παρατήρηση ισχύει και για τον αλγόριθμο σάρωσης που προτάθηκε αρχικά από τους Gillett και Miller για την επίλυση του προβλήματος διανομής από μία αποθήκη και επεκτάθηκε από τους Gillett και Johnson για την περίπτωση πολλαπλών κέντρων διανομής, αλλά και για τους αλγόριθμους ομαδοποίησης-δρομολόγησης που δημιουργούν αρχικά ένα μεγάλο, συνήθως μη εφικτό δρομολόγιο, το οποίο περιλαμβάνει όλους τους πελάτες και το οποίο στη συνέχεια σπάζει σε αριθμό μικρότερων και βεβαίως εφικτών δρομολογίων. Πιο γενικά, το πρόβλημα εμπεριέχει στρατηγικές εφαρμογές οι οποίες χρησιμοποιούνται για σχεδιαστικούς σκοπούς, τακτικές εφαρμογές οι οποίες χρησιμεύουν στον σχεδιασμό των δρομολογίων εντός μιας σχετικά βραχείας χρονικής περιόδου και λειτουργικές εφαρμογές οι οποίες χρησιμοποιούνται για τον λεπτομερή σχεδιασμό των δρομολογίων σε ημερήσια βάση. Σε κάθε περίπτωση όταν λειτουργούμε σ’ ένα πλαίσιο του τύπου Stackelberg, υπάρχουν λύσεις Pareto. Όμως πιο γενικά, το μόνο εργαλείο που μπορούμε να εξασφαλίσουμε είναι η ισορροπία Nash, η οποία δίνει το πλαίσιο της λύσης του προβλήματος ακόμα και αν δεν είναι άμεσα εφαρμόσιμη.