Διαβάζοντας και μελετώντας νέα κείμενα θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι άνθρωποι ξέχασαν τον Προμηθέα και τον Ιησού. Όμως υπάρχουν παλαιότερα όπως αυτά του Κώστα Βάρναλη που μας θυμίζουν ότι ακόμα και αν οι κοινωνίες λησμονούν, τα έθιμα του λαού παραμένουν τα σύμβολα της θρησκείας αλλά και της αρχαίας μυθολογίας. Κι αν θέλαμε να ονομάσουμε συγκεκριμένα ένα έθιμο, θα επιλέγαμε τους Μωμογέρους. Διότι μέσα από την παράδοση της Μακεδονίας, βλέπουμε το ποντιακό στοιχείο του ελληνισμού. Επομένως μέσα από τη λαϊκή παράδοση αναδεικνύεται η ίδια μας η ιστορία. Βέβαια μερικοί αναλυτές εκτιμούν ότι υπάρχει ένας εκφυλισμός μέσα από αυτήν τη διαδικασία της αναβίωσης. Μόνο που ξεχνούν ότι και η εξέλιξη ανήκει στην ιστορία. Η παράδοση δεν είναι μόνο μια πιστή αναπαράσταση. Ενσωματώνει μέσα της και καινούργια στοιχεία που στο βάθος του χρόνου την εμπλουτίζουν. Συνεπώς δεν πρέπει να την αντιμετωπίζουμε μόνο ως ένα στατικό στοιχείο.

Με το βιβλίο του Μωμογέρια, ο Θέμης Απατσίδης απαντά στις νέες απαιτήσεις της παράδοσης. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει συμπεριληφθεί ο κατάλογος των θιάσων από το 1930 έως το 2005. Εξηγεί όλες τις λεπτομέρειες και ζωντανεύουν τα κοτσαμάνια, ο αρχηγός, ο χωροφύλακας, η νύφη, ο πράγκαλος και ο γιατρός. Μα επισημαίνει, όπως είναι πρέπον, ότι η όλη παράσταση δεν είναι τυποποιημένη. Το καθαρά θεατρικό μέρος έχει ως κεντρικό θέμα την αρπαγή της νύφης, όμως η πλοκή βασίζεται και σε αυτοσχεδιασμούς που δίνουν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα στην κάθε παράσταση εφόσον υπάρχει εμπλοκή του κοινού. Διότι η αρπαγή της νύφης που αντιπροσωπεύει την άνοιξη του νέου χρόνου, γίνεται από έναν θεατή.

Άλλο αξιόλογο γεγονός του βιβλίου είναι η καταγραφή του δρωμένου από τον μελετητή Ανέστη Κοροσίδη που συνθέτει και δίστιχα για τα Μωμογέρια. Εδώ, εκτός από τις αναμενόμενες ερμηνείες των παραλλαγών, υπάρχει και η ανάλυση της παρουσίας του δικαστή μέσω του οποίου καυτηριάζεται η αυθαιρεσία της εξουσίας των Τούρκων γαιοκτημόνων. Έτσι τα Μωμογέρια παρουσιάζονται ως μια διαχρονική σύνθεση που φαινομενικά εμπεριέχει αναχρονισμούς. Ενώ στην πραγματικότητα, το δρώμενο εξελίσσεται και απορροφά τα στοιχεία του ελληνισμού που ζει την ιστορία του.

Το βιβλίο του Θέμη Απατσίδη αποτελεί μια συμβολή για τον ποντιακό ελληνισμό, διότι με την έρευνά του αποδεικνύει ότι τα Μωμογέρια δεν είναι μόνο ένα καθαρά ψυχαγωγικό θέαμα. Τα στοιχεία του, ακόμα και αν δεν είναι άμεσα προσιτά σε όλους, μπορούν να εξηγηθούν και να ερμηνευτούν έτσι ώστε να γίνουν κατανοητά σε κάθε Έλληνα που δεν θέλει να ξεχάσει τις ρίζες του μέσα στη λήθη της καθημερινότητας. Και είναι η μελέτη της μικρής ιστορίας που δίνει στην παράδοση όχι μόνο την αξία της αλλά και την ουσία της.