3527 - Περί ανθρώπου και χώρου

N. Lygeros

«Προτείνω να ορίσουμε τη γεωγραφία ως την επιστήμη, η οποία ως βασική της λειτουργία έχει την ανίχνευση της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου εντός της κοινωνίας και του περιβάλλοντος του, όπως αυτό ποικίλλει ανά σημείο στο χώρο.»

Halford Mackinder

Αν και ο άνθρωπος, ως μονάδα, με την έννοια του Leibniz, ανήκει στην ανθρωπότητα και στο χρόνο, η άμεση δράση του βρίσκεται στο χώρο. Έρχεται από το παρελθόν, ζει το παρόν, για να δημιουργήσει το μέλλον. Μα η υλοποίηση αυτού του νοητικού σχήματος γίνεται στο χώρο. Ενώ η γεωμετρία και γεωγραφία έχουν ετυμολογικά ένα κοινό στοιχείο, τις αντιλαμβανόμαστε μ’ έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Αυτή η διαφορά εξηγείται από τον τρόπο δράσης. Η γεωμετρία λειτουργεί με την αφαίρεση: αρχικά πρακτική, έγινε θεωρητική. Η γεωγραφία λειτουργεί με την πρόσθεση: αρχικά θεωρητική, έγινε πρακτική. Με άλλα λόγια, η πρώτη κατασκευάζει δομές στο δυνητικό χώρο, ενώ η δεύτερη καταγράφει τις υποδομές της πραγματικότητας. Για την πρώτη, οι πληροφορίες είναι ελάχιστες και όλη η σημασία δίνεται στην επεξεργασία. Για τη δεύτερη, οι πληροφορίες είναι άπειρες και η επεξεργασία είναι προβληματική. Ο κοινός πυρήνας που εξηγεί με τις δύο πλευρές του αυτή τη διαφοροποίηση, είναι η μορφοκλασματική ανάλυση. Μέσω αυτού του κλάδου των μαθηματικών, μπορούμε να επινοήσουμε την πολυπλοκότητα του χώρου και τη σπουδαιότητα της κλίμακας. Η ανάλυση και το επίπεδο ανάλυσης είναι ενδογενή προβλήματα της γεωγραφίας. Ενώ η οικονομία διαχωρίζεται, λόγω κλίμακας, σε μικροοικονομία και μακροοικονομία, δεν χρησιμοποιούμε την ανάλογη ορολογία στη γεωγραφία. Αν και ένας ειδήμονας του τομέα, όπως ο Μάζης, θα μπορούσε να μας κάνει την εύστοχη παρατήρηση, ότι στην ουσία η γεωπολιτική είναι μια μορφή μακρογεωγραφίας. Σε κάθε περίπτωση, η έννοια της κλίμακας είναι πανταχού παρούσα στη γεωγραφία και αυτό από μόνο του αποτελεί ήδη μια θεωρητική δυσκολία για την επεξεργασία. Το άλλο πρόβλημα της γεωγραφίας, που πάλι σχετίζεται με τη μορφοκλασματική ανάλυση, είναι αυτό που αφορά την έννοια της διάστασης. Πιο συγκεκριμένα, όπως πολύ σωστά το έθεσε ως βασικό στοιχείο της γεωγραφίας ένας από τους θεμελιωτές του τομέα, ο Spykman, η διάσταση είναι μια κομβική έννοια για τη μοντελοποίηση και την αναπαράσταση. Εδώ βλέπουμε ότι η μελέτη της γεωγραφίας είναι, επιπλέον, και αυτοαναφορική, εφόσον λειτουργεί ως κύκλωμα αλληλεπίδρασης, με την έννοια του ανθρώπου. Όσον αφορά στο κοινωνικό στοιχείο, όπως το έθεσε ο Mackinder, αναδεικνύεται η συμβολή των δυναμικών συστημάτων της μορφοκλασματικής ανάλυσης. Αυτή η τριπλή προσέγγιση του γνωστικού πυρήνα της γεωγραφίας δεν επαρκεί, βέβαια, για να καλύψουμε όλο το φάσμα της που είναι ευρύ εξ ορισμού. Μας εφοδιάζει όμως με τα απαραίτητα εργαλεία, για να διακρίνουμε πέρα από το επιστημονικό υπόβαθρο της γεωγραφίας, τη φιλοσοφία του ανθρώπου και του χώρου. Μπορεί η συσσώρευση των γνώσεων με την επεξεργασία τόσων πολλαπλών δεδομένων να μας δυσκολεύει να δούμε την ουσία αυτής της επιστήμης και την άμεση σχέση της με τη γεωπολιτική, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι μόνο περιγραφική και ότι ασχολείται μόνο με την εξήγηση. Γι’ αυτό και καθορίσαμε το επιστημονικό της πλαίσιο και το στρατηγικό πεδίο δράσης της.