1302 - Το θέατρο ως φυσική μακράν ισορροπίας

Ν. Λυγερός

Αν και το θέατρο παρουσιάζεται ως ένας κλασικός τομέας της λογοτεχνίας, είναι ριζικά διαφορετικός ως προς τη δομή του. Το θέατρο λειτουργεί εκ φύσης σε ένα ομαδικό πλαίσιο ανέξαρτητα από την αρχική μοναχική παραγωγή του συγγραφέα. Το θέατρο μέσω του κοινού και της ανταπόκρισής του, η οποία είναι άμεση, είναι μια ανοιχτή δομή και ποτέ ένας κλειστός χώρος. Ο κόσμος του θεάτρου δέχεται επιρροές από όλο το φάσμα των ανθρώπινων σχέσεων και δεν μπορεί να περιοριστεί εκ φύσης. Συνεπώς δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μια θερμοδυναμική οντότητα που τείνει προς μια απόλυτη ισορροπία, η οποία δεν εμπεριέχει δυναμική. Η ανάλυση του θεάτρου δεν μπορεί να είναι στατική. Για το θέατρο, το στατικό είναι νεκρό. Η ζωή του θεάτρου προέρχεται από τη δυναμική του. Και είναι αυτή η δυναμική που καθορίζει τα δομικά του στοιχεία. Με άλλα λόγια η ποικιλομορφία και η δημιουργικότητα του θεάτρου προέρχεται από την πολυπλοκότητά του, η οποία εμφανίζεται διότι λειτουργεί μακράν ισορροπίας. Δεν προσπαθεί να σταθεροποιηθεί πάνω σε μια ιδανική μορφή, η μοναδική του αναζήτηση είναι η εξέλιξη. Ο ίδιος ο θίασος, την ώρα της παράστασης λειτουργεί με έναν διπλό τρόπο εφόσον το κείμενο παραμένει το ίδιο, ενώ το κοινό αλλάζει συνεχώς. Αυτό σημαίνει ότι και ο ίδιος ο συγγραφέας ειδικά στην αρχαία τραγωδία δέχεται μια πίεση που προέρχεται από την ανταπόκριση. Συνεπώς δεν είναι παράλογο να θεωρούμε ακόμα και την προσωδία μέσω του θεάτρου ως φυσική μακράν ισορροπίας. Ενώ η κλασική φιλολογία προσπαθεί να βρει, θυσιάζοντας οτιδήποτε άλλο, τα σημεία ισορροπίας έτσι ώστε να υπάρχουν κανόνες. Στην ουσία το μόνο που καταφέρνει στην πραγματικότητα είναι να ταξινομήσει τις πάμπολλες εξαιρέσεις που υπάρχουν αναπόφευκτα. Οι εξαιρέσεις όμως δεν είναι αναγκαστικά χαρακτηριστικές του συστήματος αλλά του τρόπου ανάλυσής του. Οι εξαιρέσεις αποτελούν στοιχεία της ίδιας της μεθοδολογίας που στο τέλος αποφασίζει να τις αποκαλέσει κανόνες για να μπορέσει να σταθεί όρθια. Το ίδιο το κείμενο που ζει μέσω της ανταπόκρισης του κοινού δεν αναζητά απαραίτητα μια ειδική κατηγορία ισορροπίας. Προσπαθεί να προσαρμοστεί και να εξελιχθεί με τέτοιο τρόπο που μεγιστοποιεί τη θετική ανταπόκριση που προέρχεται όχι μόνο από το θέαμα αλλά και από τη γλώσσα. Διότι η ίδια η γλώσσα είναι ένα δυναμικό σύστημα που δεν πλαισιώνεται εύκολα. Αν και παραμένει γλώσσα, αλλάζει συνεχώς και δεν καθορίζεται εντελώς από τυπικούς κανόνες. Άρα δεν υπάρχει λόγος να προσπαθούμε να κατανοήσουμε την προσωδία ως ένα στιγμιότυπο της γλώσσας εφόσον λειτούργησε διαχρονικά. Επιπλέον έφτασε η ώρα όπου σε αυτόν τον τομέα πρέπει να ξεπεράσουμε αυτό που δομικά ονομάζουμε σύστημα για να αγγίξουμε εξ ολοκλήρου το έργο. Η ανάλυση της προσωδίας δεν πρέπει πια να είναι αποσπασματική μα ολική όπως μας το διδάσκουν και τα αποτελέσματα του Prigogine στον τομέα της φυσικής μακράν ισορροπίας.