1508 - Από την αυτοχειρία στην ευθανασία: μια βιοηθική οπτική

Ν. Λυγερός
Μετάφραση από τα γαλλικά: Σάνη Καπράγκου

Όταν ο Albert Camus παρέβη τα φιλοσοφικά ταμπού ισχυριζόμενος πως η αυτοχειρία είναι το κύριο πρόβλημα που ο άνθρωπος οφείλει να διευθετήσει, η βιοηθική δεν ήτανε παρά μόνον εν κυήσει. Και το πρόβλημα της ευθανασίας δεν ήτανε ακόμη σε δεσπόζουσα θέση με την έκτασή του στη δημόσια κοινωνική συζήτηση. Πρέπει να πούμε πως ακόμη και στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης η εξέλιξη του προβληματισμού περί της ευθανασίας υπήρξε πάρα πολύ αργή. Έτσι που ενώ αυτή υπάρχει σχεδόν ανεπίσημα από το 1973 στις Κάτω Χώρες, μόνο το 2002 έγινε νόμιμη. Απαιτήθηκε, για αυτό, μία περιφανής δίκη που είχε καταδικάσει μια γιατρό σε 12 χρόνια φυλάκισης, επειδή βοήθησε τη μητέρα της να πεθάνει, χωρίς ωστόσο η ποινή να έχει εφαρμοστεί. Και δεν ήταν παρά μόνον το 2001 που το ολλανδικό κοινοβούλιο επικύρωσε τη μέθοδο της ευθανασίας. Στο Βέλγιο, η Γερουσία ψήφισε τον νόμο περί ευθανασίας το 2001 και η εφαρμογή του ενεργοποιήθηκε το 2002. Όσο για τη Γαλλία, για να είμαστε ακριβείς, επιτρέπει την παθητική ευθανασία, μα δεν φαίνεται έτοιμη ακόμη να δεχθεί την ενεργητική ευθανασία. Βλέπουμε, λοιπόν, πως η κοινωνική διακειμενικότητα της αυτοχειρίας, που αρχικά θεωρήθηκε ως μία πράξη ατομική και μια μορφή ελεύθερης βούλησης, ανέπτυξε αυτομάτως την προβληματική περί της ευθανασίας. Και τούτη, λογικά, διακρίνεται σε δύο κατηγορίες με την ενεργητική και την παθητική πλευρά του ζητήματος. Πέραν της ατομικής ελευθερίας, η ευθανασία θέτει ένα πρόβλημα συνειδησιακού θέματος τής κοινωνίας, διότι δεν μπορεί πλέον να κρύβεται απλώς πίσω από τη νομολογία της. Έχει την ελεύθερη επιλογή να επιβάλλει ή όχι έναν νόμο. Έχει τη δυνατότητα αυτή και τίθεται εκ νέου το πρόβλημα που έχει τεθεί από τον Fiodor Dostoievski, δηλαδή είναι όλα επιτρεπτά; Μόνον που δεν εναπόκειται πλέον απλώς στο άτομο να το αποφασίσει, αλλά στην κοινωνία. Παρεμβαίνουν τότε οι έννοιες της άθλιας ζωής, της ενσυναίσθησης και του αλτρουισμού. Διότι η παθητική ευθανασία, ακόμη και αν αποτελεί ένα θετικό σημείο στην εξέλιξη του προβληματισμού, δεν είναι λιγότερο κοινωνική υπεκφυγή, διότι η κοινωνία δεν επεμβαίνει πραγματικά. Εν ολίγοις αφήνει να ενεργήσει η ελεύθερη βούληση του προσώπου. Μόνον που το πρόβλημα της ευθανασίας είναι πολύ βαθύτερο και δεν έχει πραγματικό νόημα παρά μόνον όταν το πρόσωπο δεν δύναται να είναι κυρίαρχο των φυσικών ενεργειών του. Τούτες οι τελευταίες διαφεύγουν του ελέγχου τής σκέψης του και παρά την επιλογή που γίνεται οικειοθελώς και συνειδητά, το κορμί δεν μπορεί να ακολουθήσει και τίθεται τότε το πρόβλημα της επικουρίας. Συνεπώς, δεν μπορούμε να αρκεστούμε σε μία λύση μερική, καθότι ο πυρήνας τής δυσκολίας βρίσκεται στην ενεργητική ευθανασία. Διότι σε τούτο ακριβώς το εννοιολογικό σημείο δημιουργείται το παράδοξο, για να μην πούμε το ιατρικό οξύμωρο. Με τούτη την πρακτική, ο ιατρός βοηθά. Όμως εάν η βοήθεια τούτη καταλήγει να αναιρεί την πρακτική, τι τρέχει με την ιατρική και γενικότερα με την κοινωνία; Η μετάβαση από την αυτοχειρία στην ευθανασία δεν είναι μια απλή μεταφορά δομής, αφορά σε μία πραγματική επέκταση. Η έκταση του προβλήματος είναι ακόμη μεγαλύτερη καθότι οι επιπτώσεις είναι πιο σημαντικές στο επίπεδο της κοινωνίας. Αυτές οι εμπλοκές δίνουν ένα νόημα βιοηθικό στο πρόβλημα. Ο αρχικός προβληματισμός του Albert Camus παραμένει, όμως γίνεται ακόμη βαθύτερος και ακόμη πιο ανθρώπινος με την εισαγωγή της ευθανασίας. Διότι η κοινωνική διάσταση δεν κάνει τίποτ’ άλλο από το να διευκρινίζει τη φύση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.