1989 - Ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής ως ερευνητής ιστορίας μαθηματικών

Ν. Λυγερός

Αν και επίσημα ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής ήταν νομικός και διπλωμάτης, τα αρχεία του αποδεικνύουν το υψηλό επίπεδο γνώσεων που είχε και στα μαθηματικά και στην ιστορία των μαθηματικών. Οι σημειώσεις του για τη βιογραφία του Nassyr Eddin είναι ενδεικτικές από μόνες τους για το ύφος του στην έρευνα της ιστορίας των μαθηματικών. Αντιγράφει πληροφορίες από το βιβλίο του Jourdain που εκδόθηκε στο Παρίσι, το 1810 (βλέπε Opus 1988), το οποίο έχει τίτλο: Σύγγραμμα περί αστεροσκοπείου Μεραγιάχ. Αυτές τις πληροφορίες τις θέλει για τη μετάφραση του μαθηματικού έργου του Nassyr Eddin ο οποίος γεννήθηκε το 1201. Η φυσιογνωμία του συγγραφέα συμπίπτει και με τα ενδιαφέροντα του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή. Ήταν γνώστης των έργων των Ελλήνων μαθηματικών. Έγραψε ένα βιβλίο Ηθικής και μια Ωδή που αφιέρωσε στον χαλίφη. Φυλακίστηκε διότι δεν είχε καταγράψει τον τίτλο του χαλίφη. Δραπέτευσε και βρήκε καταφύγιο στο κάστρο των νεκρών. Με την επίθεση και την εισβολή του Holâgon ελευθερώθηκε οριστικά. Και τον βοήθησε στην επιχείρησή του εναντίον της Βαγδάτης, η οποία είχε επιτυχία. Πράγμα το οποίο τον καθιέρωσε. Το ενδιαφέρον για μας είναι ότι ο ίδιος ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής βρίσκεται σε μία ανάλογη θέση διότι λειτουργεί και ως στρατηγικός σύμβουλος μέσα στο διπλωματικό σώμα, ασχολείται με μαθηματικά και ιστορία, και είναι γνώστης των Ελλήνων και των Αράβων μαθηματικών. Η όλη του μετάφραση είναι ένα ολικό έργο που δεν ανήκει στη νοοτροπία της εξειδίκευσης. Εξετάζει τη συμβολή του Nassyr Eddin με έναν πολυπλευρικό τρόπο. Θέλει να κατανοήσει πλήρως τι επινόησε ο μαθηματικός της Περσίας, διότι τον θεωρεί ως συνδετικό κρίκο με τους αρχαίους Έλληνες. Σε άλλες σημειώσεις βλέπουμε ότι ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής καταγράφει στη σειρά τους Έλληνες μαθηματικούς και τους Άραβες μαθηματικούς. Τους εντάσσει, λοιπόν, σε μια γενική εξέλιξη των μαθηματικών και τους εξετάζει μέσα σ’ ένα ενιαίο πλαίσιο της ιστορίας των μαθηματικών. Με αυτήν τη μεθοδολογία, ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής δεν ακολουθεί μόνο τα μοντέρνα πρότυπα της μεθοδολογίας της ιστορίας των μαθηματικών. Αποδεικνύει με την έρευνά του την ουσία των διαχρονικών νοητικών σχημάτων. Επίσης μας αποδεικνύει έμμεσα πόσο σημαντική ήταν η γνώση των Ελλήνων, ενώ λειτουργεί σε ένα οθωμανικό πλαίσιο. Ως διανοούμενος, κατανόησε ότι για να βρει τα ελληνικά στοιχεία έπρεπε να μελετά αραβικά και γαλλικά. Υπήρχε μια συνέχεια, και με τη συνέπειά του τη βρήκε και την ανέδειξε. Αυτό είναι από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή.