4617 - Περί ολότητας της ανθρωπότητας

Ν. Λυγερός
Μετάφραση από τα γαλλικά: Κάτια Ρωσσίδου

Στον πρόλογο του βιβλίου του με τίτλο: The universe in a single atom, ο Tenzin Gyatso, ο 14ος Δαλάι Λάμα γράφει: «Επειδή είμαι ειλικρινά διεθνιστής, ένα από τα χαρακτηριστικά που με άγγιξαν περισσότερο σε σχέση με τους επιστήμονες, είναι η εκπληκτική καλή θέλησή τους να ανταλλάσσουν τις γνώσεις τους χωρίς να υπολογίζουν σύνορα.» Και διευκρινίζει επί τούτου: «Αισθάνθηκα, σ’ αυτή την κατάσταση διαλογισμού, μία σιωπηρή αναγνώριση της ολότητας της ανθρωπότητας και μία απουσία της έννοιας της ιδιοκτησίας, απόλυτα απελευθερωτική όσον αφορά στη γνώση.» Βέβαια οι ίδιοι οι επιστήμονες, έχοντας επίγνωση των εκκλησιαστικών αντιπαραθέσεων, των δυσκολιών δημοσιοποίησης, του ανταγωνισμού στα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, θα έχουν την τάση να κατακρατούν τυπικά τέτοιου είδους πληροφορίες, παρόλο που κατά βάθος είναι ουσιαστικά της ίδιας άποψης. Άλλωστε σ’ αυτόν τον τομέα, μόνο το βάθος έχει σημασία. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι η επιστήμη αντιπροσωπεύει έναν κόσμο ενιαίο ο οποίος διέπεται από τη μια πλευρά από μια αρχή αναρχική, δηλαδή ότι η ιδιοκτησία είναι κλοπή, σύμφωνα με τα λόγια του Joseph Proudhon, και από την άλλη από την πραγματικότητα της ανθρωπότητας. Αυτός ο μοναδικός συνδυασμός συνιστά από μόνος του ένα ωραίο αντιπαράδειγμα στις κοινωνικές ανοησίες για τα προβλήματα της παγκοσμιοποίησης. Αυτή η ύπαρξη του ενιαίου κόσμου δεν συνεπάγεται τη μη ύπαρξη σχολών σκέψης και παραδόσεων. Αντιθέτως, εμπλουτίζεται από αυτή την ποικιλομορφία. Η απουσία απόλυτων συνόρων, και μάλιστα ερμητικά κλειστών μερικές φορές, επιτρέπει την εξέλιξη της σκέψης που θα ήταν πολύ απλά αδύνατη κάτω από άλλες συνθήκες. Με αυτό το σκεπτικό, οι εθνικισμοί στερούνται κάθε νοήματος, διότι αποτελούν δομές μη ικανές να υποστηρίξουν την πραγματική και θεμελιακή ύπαρξη των ιδιομορφιών. Ενώ το δίκτυο των τελευταίων συνιστά το υπόβαθρο της έννοιας που, κατά τρόπο κάπως αφαιρετικό, αποκαλούμε ανθρωπότητα. Η κλειστότητα των επιστημονικών γνώσεων δεν μπορεί να προσφέρει καμία βοήθεια. Είναι επίσης γι’ αυτόν το λόγο που πρέπει να προσέξουμε την υπερβολική εξειδίκευση, διότι στην επιθυμία μας να αυξήσουμε την απόδοση της επιστήμης, τελικά χάνεται το πνεύμα. Ενώ η επιστήμη αποτελεί παράδειγμα για την πραγμάτωση της ανθρωπότητας και κυρίως για την κατανόησή της στην ανθρώπινη κλίμακα. Στην πραγματικότητα, ακόμα και αν η ύπαρξη της ανθρωπότητας δεν είναι επιβεβαιωμένη για τους απλοϊκούς, η επιστήμη μάς ωθεί ανεπιφύλακτα να σκεφτούμε την ολότητά της. Βέβαια, αυτό δεν συνεπάγεται κατ’ ουδένα τρόπο την ύπαρξή της. Αυτή η ιδιότητα είναι προπαντός δομικής μορφής. Έτσι, δεν μας εκπλήττει που αυτό το θέμα δεν αφήνει αδιάφορη μια πνευματώδη προσωπικότητα παγκόσμιας εμβέλειας όπως τον Δαλάι Λάμα. Ακόμα και αν η πραγμάτωση δεν είναι άμεση και η πρόσβασή της είναι δύσκολη, παραμένει επιτακτική η θεώρησή της. Άρα είναι κυρίως νοητική. Η ολότητα της ανθρωπότητας πρέπει να εξετάζεται ως μία νοητική θεωρία με την έννοια της θεωρίας των νοητικών σχημάτων. Σ’ αυτή τη θεωρία, όπου τα έθνη λειτουργούν ως δυναμικά συστήματα, τα σύνορα δεν καθορίζονται εύκολα, διότι παρατηρούνται πολλά φαινόμενα διείσδυσης σε διάφορους τομείς. Είναι, λοιπόν, προτιμότερο να κατανοήσουμε τη φύση των ελκυστών και τις δεξαμενές έλξης τους κατά τρόπο πιο φορμαλιστικό. Ενώ ένας από αυτούς τους ελκυστές είναι ακριβώς η ολότητα μέσα στην ποικιλομορφία. Με άλλα λόγια, πρόκειται για την πολλαπλότητα της ολότητας και όχι για την ολότητα των πολλαπλοτήτων. Είναι με αυτή την έννοια που η ανθρωπότητα γίνεται μια ιδέα πιο προσβάσιμη για τους ανθρώπους της γνώσης.