Στο σκοτάδι ακούμε μια μουσική οδυνηρή σαν μια ανθρώπινη ψυχή που σχίζεται από τον χρόνο. Είναι σόλο βιολοντσέλο. Η αυλαία σηκώνεται αργά και ανακαλύπτουμε σιγά-σιγά μέσα σε ημίφως ένα μικρό σαλόνι επιπλωμένο απλά. Ένα σαμοβάρι, ζεστό ακόμη, τοποθετημένο σ’ ένα τραπεζάκι, διαχέει σε όλη τη σκηνή ένα άρωμα τσαγιού. Ο Philippov, ένας φοιτητής, παίζει μια σουίτα, λες και έχει καταληφθεί από έναν δαίμονα. Ακριβώς δίπλα του, καθισμένη σε ανάκλινδρο, η Varvara, μια κοπέλα ντυμένη ολόκληρη στα βιολετί, με το κεφάλι της πάνω στο στήθος του N. Spechniov. Αυτός έχει επιστρέψει από την Ελβετία με την εντολή του Bakounine. Αποφάσισε να μεταχειριστεί όλα του τα μέσα για να διαδώσει τον σοσιαλισμό, την αθεΐα και την τρομοκρατία. Δίπλα τους βρίσκεται ο Palm, ένας μυθιστοριογράφος που φαίνεται χαμένος μέσα στις σκέψεις του, στο πάτωμα με ένα χέρι πάνω στον δεξί του ώμο. Είναι αυτό της Irina. Η μόνη σκιά που στέκεται όρθια μέσα σ’ αυτήν την παράξενη συνάθροιση. Τέλος, στα δεξιά της, καθισμένος αδιάφορα σε μια πολυθρόνα, ο F. Dostoïevski με μολύβι σκιτσάρει, μια πίπα στο στόμα, απολύτως απορροφημένος από μια νέα ιδέα.

Nikolaï, με μια κραυγή που μόλις συγκρατείται.

Φτάνει πια! Το βιολοντσέλο διακόπτεται απότομα. Σιωπή. Δεν έχετε συνειδητοποιήσει ότι είναι τρία χρόνια που ζείτε μέσα σε μια λογοτεχνική ουτοπία; Χρόνος. Εδώ η μουσική δεν είναι παρά ένα πρόσχημα. Ο σκοπός μας είναι πολύ πιο μεγάλος.

Philippov

Τι θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο από τη μουσική;

Nikolaï

O πόνος! Χρόνος. Η μόνη αιτία της συνείδησης!

Fiodor

Η συνείδηση είναι το ένα από τα μεγαλύτερα δεινά της Aνθρωπότητας. Όμως εγώ ξέρω πως ο άνθρωπος την αγαπά και δεν θα την αντάλλασσε έναντι ουδεμίας ικανοποίησης, όποια κι αν ήταν αυτή.

Irina

Ποια ανθρώπινη ύπαρξη θα μπορούσε να ζει μέσα σε έναν διαρκή πόνο;

Palm

H φτωχή μας η Ρωσσία, Irina, η φτωχή μας η Ρωσσία …

Nikolaï, με έναν τόνο κοφτό.

Η Αγία Ρωσσία, δεν είναι μια χώρα από ξύλο, φτωχή … και επικίνδυνη!

Palm

Μια πολύ διορατική συνείδηση είναι μια αρρώστια, μια πραγματική αρρώστια …

Varvara, σηκώνεται απότομα.

Σ’ αυτή την περίπτωση, όλοι οι άνθρωποι που είναι άξιοι να θεωρηθούν ως τέτοιοι, είναι άρρωστοι!

Palm

Η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη… Σιωπή. Ένας ευφυής άνθρωπος δεν κατορθώνει ποτέ να γίνει κάτι, μόνο ένας ανόητος το καταφέρνει. Ο άνθρωπος του δέκατου ένατου αιώνα έχει καθήκον ουσιαστικά να στερείται χαρακτήρα, είναι αναγκασμένος ηθικά.

Nikolaï

Υπονοείς πως η ηθική υπάρχει!

Palm

Είν’ αλήθεια, είμαι υποχρεωμένος να συμφωνήσω μαζί σου. Eίναι αυτή που μας επιβάλλει η κοινωνία.

Nikolaï

Μιλάς γι’ αυτή την κατασκευασμένη συναίνεση! Η κοινωνία δεν μας επιβάλλει τίποτε. Είμαστε εμείς που τη δημιουργούμε!

Palm

Σε τούτο τον αιώνα, ο άνθρωπος που διαθέτει έναν χαρακτήρα, ο άνθρωπος της δράσης είναι μια ύπαρξη ουσιαστικά μέτρια.

Nikolaï

Άρα εμείς οφείλουμε να είμαστε μέτριοι! Σιωπή. Η συνείδησή μας μάς το επιβάλλει.

Philippov

Ένας φιλόσοφος είπε πως μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε, μα δεν μπορούμε να θέλουμε ό,τι θέλουμε.

Nikolaï

Η φιλοσοφία δεν έχει νόημα παρά μόνο σε καιρό ειρήνης. Σιωπή. Εμείς δεν έχουμε χρόνο. Ο ρωσικός λαός υποφέρει και η φιλοσοφία δεν μπορεί να θεραπεύσει τις πληγές του.

Irina

Και πώς σκοπεύεις να αφυπνίσεις τους μουζίκους; Με τη φωτιά;

Nikolaï

Όχι, Irina! Ο υπερπληθυσμός, η πείνα και οι σωματικές ποινές που επιβάλλονται με πρωτοφανή διύλιση της σκληρότητας το έχουν ήδη αναλάβει! Ο λαός δεν φοβάται τη φωτιά, είναι το μόνο του όπλο!

Fiodor, με έναν ήρεμο τόνο.

Kάθε άνθρωπος φέρει εντός του ένα συστατικό της Aνθρωπότητας, που είναι η πρόκληση αυτής της συνάθροισης.

Philippov

O Fiodor έχει δίκιο. Χρόνος. Μια παρτιτούρα δεν είναι παρά μια συνέχεια από νότες, ενώ η σύνθεση είναι ένα έργο.

Varvara, θυμωμένη.

Δεν μιλάτε παρά μόνο για φιλοσοφία και μουσική, ενώ εμείς δεν έχουμε ανάγκη παρά μόνο βόμβες! Οι «βρυκόλακες» υπολογίζονται σε δεκάδες.

Fiodor, συνεχίζοντας χωρίς ν᾽ακούει.

Αρχικά, ο άνθρωπος δεν διαθέτει παρά μόνο μία ευφυΐα ρευστή, με τη νοημοσύνη κρυσταλλωμένη, συνειδητοποιεί την ύπαρξη της Aνθρωπότητας.

Nikolaï

Fiodor, φίλε μου, γνωρίζω το μέγεθος της συνείδησής σου, μα μιλούμε για σκλάβους, δουλοπάροικους, αγρότες …

Fiodor

Όσο ο εγκέφαλος δεν έχει ολοκληρωτικά διαμορφωθεί, είναι αδύνατο να σκέφτεται κανείς. Σιωπή. Η Ανθρωπότητα δεν έχει ακόμη σκέψη.

Nikolaï

Ιδού η δικαίωση της ύπαρξής μας! Οφείλουμε να σκεφτόμαστε για τους άλλους!

Irina

Kαι να τους επιβάλλουμε μια ευτυχία που δεν μπορούν να κατανοήσουν;

Nikolaï

Ναι! Δεν έχουμε επιλογή! Σιωπή. Καθώς είναι ανίκανοι να ζητήσουν βοήθεια, οφείλουμε να τους βοηθήσουμε αφ᾽ εαυτών μας.

Varvara

Θέλω να είμαι χρήσιμη!

Palm

Καθώς εμείς είμαστε δυστυχείς, νιώθουμε πιο δυνατά τη δυστυχία των άλλων, το συναίσθημα δεν διαλύεται, συγκεντρώνεται …

Varvara

Δεν είμαι δυστυχής. Σιωπή. Πιστεύω στις ιδέες τού Nikolaï.

Philippov

Πώς να πιστέψεις στη φωτιά μέσα σε τούτον τον κατάλευκο χειμώνα;

Nikolaï

Δεν πρέπει να την πιστέψεις, να την ανάψεις πρέπει!

Varvara

Διότι η φωτιά της ελευθερίας τσακίζει την τυραννία!

Fiodor

Nikolaï, βλέπω σε σένα τον Μεφιστοφελή…

Nikolaï

Εφόσον ο θεός δεν θέλει να μας βοηθήσει, πρέπει κάποιος να θυσιαστεί για να φέρει το φως!

Philippov

Στη Γαλλία, ο αιώνας του Φωτός κατόρθωσε να φέρει την Επανάσταση και τον Τρόμο.

Nikolaï

Αυτό θα είναι το παράδειγμά μας, αφού από τα κέντρα αυτά του φωτός γεννήθηκε η Δημοκρατία.

Philippov

Όμως ο άνθρωπος είναι μια ευμετάβλητη ύπαρξη και μπορεί, όπως ο παίχτης στο σκάκι, να αγαπά παρά μόνον την ίδια την πράξη και όχι να επιδιώκει τον στόχο.

Nikolaï, με έναν απότομο τόνο.

Δεν είναι το ίδιο στη μουσική;

Philippov, εκνευρισμένος.

Εγώ…

Irina, διακόπτοντάς τον.

Eίναι ακριβές, ο Nikolaï είναι σωστός.

Nikolaï

Είμαστε μόνοι, αντίθετα εκείνοι, αυτοί είναι όλοι!

Palm, παίρνοντας το τσάι του.

Πάντοτε υπερβάλλει! Αυτό είναι αρρώστια!

Varvara

Dignum est !

Irina, πλησιάζοντας τον Fiodor, κοιτάζει το σκίτσο του.

Εσύ τι σκέπτεσαι για όλ᾽αυτά Fiodor;

Fiodor

Aσκούμαι στη σκέψη. Με άλλα λόγια, κάθε αίτιο σε μένα έλκει αμέσως ένα άλλο μετά απ᾽ αυτό, ακόμη πιο βαθύ, πιο θεμελιώδες και ούτω καθεξής, εις το άπειρο. Αυτή είναι η ουσία κάθε σκέψης, κάθε συνείδησης.

Varvara

Δεν απαντάς, ωστόσο!

Fiodor

Varvara, μου ζητάς να αιτιολογήσω τη σλάβικη ψυχή;

Palm

Ο χρόνος είναι λίγος για κείνον που σκέφτεται και ατέλειωτος για κείνον που επιθυμεί.

Fiodor

Λοιπόν τι να πει κανείς για μένα που δεν επιθυμώ παρά να σκέφτομαι;

Nikolaï

Κάτω από τη βασιλεία του τσάρου, να σκέφτεται κανείς είναι ένα έγκλημα! Σιωπή. Ενώ δεν υπάρχει έγκλημα, υπάρχει μόνο μια κοινωνία της οποίας η κακή οργάνωση προκαλεί το έγκλημα…

Philippov

Μόνον εσύ μιλάς για εγκλήματα, ενώ ο Fiodor δεν μιλά παρά μόνο για σκέψεις…

Nikolaï, εξαπτόμενος.

Ακόμη και ο δολοφόνος, ακούς, και όχι μόνο, ο κλέφτης, όπως το είπε ο Proudhon, είναι ένα δικαίωμα, εάν το πεπρωμένο του είναι να υπηρετήσει την Ανθρωπότητα ! Και ο ρώσικος λαός έχει αυτό το δικαίωμα!

Philippov

Ποιος σου δίνει το δικαίωμα να μιλάς στο όνομα του ρώσικου λαού;

Nikolaï, δείχνοντας τα σημάδια από τις αλυσίδες στα χέρια του.

Τούτο δω! Σιωπή.

Varvara, φιλώντας του τον μελανιασμένο του καρπό.

Αγαπημένε μου!

Fiodor

Η μόνη ερώτηση, η οποία είναι θεμελιώδης, είναι η εξής: Είναι όλα επιτρεπτά;

Philippov

Όμως αν όλα είναι επιτρεπτά, ποιος μπορεί να αποφασίσει για τον τρόπο δράσης; Χρόνος. Τι μπορούν να κάνουν οι κανονικοί άνθρωποι, Nikolaï;

Nikolaï

Οι κανονικοί άνθρωποι, όπως λες, ασχολούνται μόνο με την καλοπέραση. Και το αποφασίζω εγώ, ως άσεμνος. Και λίγο με νοιάζει η ζωή τους. Χρόνος. Το μόνο πράγμα που μετράει είναι οι άλλοι, οι πραγματικοί άνθρωποι, εκείνοι που είναι ικανοί να υποφέρουν για τους άλλους. Σιωπή. Τι αξίζει μια ζωή χωρίς δέσμευση;

Irina

Κι ωστόσο, μια ζωή, ακόμη και δίχως δέσμευση, είναι μία ζωή!

Varvara

Η Ανθρωπότητα δεν έχει ανάγκη από τέτοιες ζωές.

Fiodor

Η ζωή είναι παντού ζωή, η ζωή είναι μέσα μας και όχι στον κόσμο που μας περιβάλλει. Μπροστά μου θα είναι άνθρωποι και να είσαι ένας άνθρωπος ανάμεσα στους ανθρώπους και να παραμένεις αυτό πάντοτε, όποιες και αν είναι οι συνθήκες, ιδού το αληθινό νόημα της ζωής.

Nikolaï

Μόνον που οι άνθρωποι του ρωσικού λαού δεν έχουν πια το δικαίωμα να ζουν. Το δικαίωμα αυτό τους είναι απαγορευμένο από την κατάστασή τους. Να γιατί λέω πως δεν πρέπει ν᾽ αφήσουμε πέτρα πάνω στην πέτρα! Σιωπή. Σ᾽αυτόν τον αποτρόπαιο κόσμο όπου η σκληρότητα βασιλεύει, είμαστε η τιμή των φτωχών.

Philippov

Ώστε είσαι ευαίσθητος στους λυγμούς των αθλίων;

Irina, πλησιάζοντας τον Philippov.

Ποιος θα ήταν αναίσθητος μπροστά στον πόνο;

Palm

Το πρόβλημα δεν είν᾽ εδώ! Αφορά κυρίως το να γνωρίζουμε πώς να ενεργούμε απέναντι στον πόνο.

Fiodor

Σκέφτομαι πως ο άνθρωπος είναι ουσιαστικά ελεύθερος. Επίσης, μπορεί να επιλέξει το καλό, όπως και το κακό.

Palm

Κι αν κάθε άνθρωπος έφερε εντός του τον διπλό του;

Fiodor

Τότε, πρέπει να το ζει ως έναν πλούτο της ψυχής. Διότι η ζωή είναι ένα δώρο, η ζωή είναι μια ευδαιμονία.

Varvara

Ναι! Η αγάπη για τη δικαιοσύνη μπορεί να προκαλέσει την ευδαιμονία. Και δεν υπάρχει τίποτε το ουτοπικό σ᾽ αυτό.

Palm

Αναρωτιέμαι, μερικές φορές, αν ο ενθουσιασμός δεν περιέχει το δώρο της μεταμόρφωσης του ονείρου σε πραγματικότητα.

Varvara

Και ποιο θα ήταν το κακό;

Palm

Κατ᾽ αρχάς κανένα. Μόνον που ακριβώς αυτό καθιστά δύσκολο το να διακρίνει κανείς την ουτοπία από την πραγματικότητα.

Nikolaï

Η πραγματικότητα δεν είναι παρά μόνον η ουτοπία που εμείς πραγματοποιούμε. Όλα, λοιπόν, εξαρτώνται από τον άνθρωπο…

Palm

Από εξαιρετικούς ανθρώπους, που υπάρχουν στη χριστιανική λογοτεχνία, o πιο ολοκληρωμένος είναι ο Δον Κιχώτης, γιατί είναι ικανός να έχει ένα ιδανικό· o κατέχων, να τον εμπιστεύονται και, κατέχοντας, να εμπιστεύεται, να αφιερώνει τυφλά όλη την ύπαρξή του.

Fiodor

Ο Nikolaï είναι ο Δον Κιχώτης της Ρωσίας!

Philippov

Τότε θα είναι το ίδιο!

Varvara

Τι θες να πεις;

Philippov

Άλλοι γίγαντες, που δεν θα είναι μύλοι, θά ᾽ρθουν ν᾽ αλέσουν την ψυχή του!

Fiodor

Όχι! Δεν είναι το ίδιο. Διότι η ψυχή του δεν του ανήκει πια, προσφέρθηκε ως δώρο στην Ανθρωπότητα .

Irina

Στην περίπτωση αυτή δεν θα υποφέρει ακόμη περισσότερο;

Nikolaï

Μη φοβάστε για μένα! Οι γίγαντες δεν υπάρχουν αφ᾽ εαυτών τους. Είναι η μικρότητα του μυαλού μας που τους παράγει.

Philippov

Πώς τολμάς;

Nikolaï

Μη βλέπεις τίποτε το προσωπικό. Χρόνος. Η αδυναμία του ανθρώπου πάντοτε δημιούργησε εμπόδια, επί τούτου, σε κάθε επιχείρηση που ήταν ενός ορισμένου μεγαλείου…

Philippov

Κι εγώ, λέω πως είναι η τρέλα των μεγαλείων που προκαλεί το κακό.

Varvara, με έναν επικριτικό τόνο.

Και τι σκέφτεσαι εσύ για την απουσία μεγαλείου;

Nikolaï, παρεμβαίνοντας μπροστά στον Philippov για να μιλήσει.

Είναι η άρνηση του ανθρώπου!

Fiodor

Ο άνθρωπος πάντα ήξερε να εφευρίσκει τις αξίες, στις οποίες υπάκουε στη συνέχεια. Χρόνος. Δεν υπάρχει τίποτε το ηθικό σ᾽ αυτό. Είναι μία επιλογή!

Irina

Ωστόσο, Fiodor, πού μπορεί να οδηγήσει αυτό;

Nikolaï

Στην καλύτερη περίπτωση, στη θυσία του ανθρώπου!

Irina

Μην το λες αυτό, Nikolaï ! Σε ικετεύω…

Varvara, που είδε την έκπληξη της συνάθροισης.

Μην την κοιτάτε έτσι! Αφήστε την ήσυχη!

Palm

Μα, Varvara, δεν σε καταλαβαίνω…

Varvara

Δεν υπάρχει τίποτε να καταλάβεις… Χρόνος. Μόνο που κάποιοι ανάμεσά μας έχουν να χάσουν τα πάντα με τη δράση και κάποιοι άλλοι έχουν ήδη χάσει το νόημα της ζωής τους.

Ο Nikolaï σηκώνεται και κατευθύνεται προς την Irina, την αγκαλιάζει και τη φιλά στο μέτωπο. Εκείνη κρύβει το πρόσωπό της μέσα στα χέρια της.

Nikolaï

Εδώ είμαστε! ´Επειτα, δίχως τίποτε να πει, την καθίζει στην ελεύθερη καρέκλα δίπλα στον Philippov. Κι εκείνος στέκεται πίσω της. Κατά τη διάρκεια αυτή ο Fiodor έχει, επίσης, σηκωθεί.

Fiodor, προτείνοντάς της ένα φλιτζάνι τσάι.

Πάρε, αυτό θα σου κάνει καλό!

Irina

Το κεφάλι μου είναι βαρύ…

Fiodor

Είναι το βάρος της συνείδησης…

Palm

Είμαστε ανθρώπινοι, πολύ ανθρώπινοι! Σιωπή. Μιλούμε για επανάσταση και για εξέγερση, ενώ είμαστε ευάλωτοι στο συναίσθημα.

Nikolaï

Είμαστε άνθρωποι, όχι εκτελεστές!

Philippov

Δίχως αμφιβολία, μα ποιος θα μας πιστέψει;

Varvara

Δεν πρόκειται διόλου ν᾽ αλλάξουμε τη φύση μας με το πρόσχημα πως θα μπορούσε να παρεξηγηθεί.

Irina, διορθώνοντας τον εαυτό της.

Η Varinka έχει δίκιο. Κάθε ανθρώπινο πλάσμα είναι μοναδικό, αναντικατάστατο. Έχουμε έναν σκοπό σ᾽ αυτόν τον κόσμο και οφείλουμε να τον εκπληρώσουμε με οποιοδήποτε τίμημα.

Palm

Εκτός και αν το τίμημα είναι ακριβώς η απώλεια της ζωής…

Fiodor

Παρελθόν, παρόν, και μέλλον σμίγουν και εμπλέκονται μέσα στην ανθρώπινη ψευδαίσθηση. Για να γίνει η ψευδαίσθηση τούτη πραγματικότητα, πρέπει να αφήσουμε το σημάδι μας στον χρόνο της!

Irina

Η ζωή γίνεται τότε μια μάχη εναντίον της λήθης.

Varvara

Μία ανάγκη εναντίον της τύχης…

Nikolaï

Ολοκληρωνόμαστε μέσα σ᾽ αυτόν τον αγώνα πόνων και μαρτυρίων. Ο πόνος των άλλων γεννάει τα μαρτύριά μας. Κι αυτά μας μεταμορφώνουν στο σημείο που εμείς νιώθουμε την ανάγκη να αλλάξουμε τον κόσμο και να τον κάνουμε επί τέλους ανεκτό, για να είναι ανθρώπινος.

Irina

Ακούγοντάς σε, Nikolaï, έχω την εντύπωση πως μιλάς για τον Χριστό…

Fiodor

Τούτο δεν είναι λάθος, Irina. Ο Nikolaï, όπως κι εμείς, δείχνει τον μέγιστο θαυμασμό γι᾽ αυτόν τον άνθρωπο.

Palm

Είναι με σκοπό να μας προκληθεί σύγχυση ή να μας παρακινήσει να σκεφτούμε;

Nikolaï, επικαλούμενος τον Bakounine.

Σιωπή. «Ο άνθρωπος είναι λογική, δίκαιο, ελευθερία, ως εκ τούτου Θεός δεν υπάρχει.»

Philippov

Θαρρώ πως ακούω τον ίδιο τον Bakounine!

Nikolaï

Ο Χριστός ήταν ένας μέγας επαναστάτης, ενώ ο θεός, στην καλύτερη περίπτωση, είναι ένας δειλός που μας εγκατέλειψε στην τύχη μας.

Philippov

Όλο αυτό είναι υπερβολικό και επικίνδυνο!

Nikolaï

Ό,τι είναι μεγάλο, φαίνεται επικίνδυνο και υπερβολικό!

Palm

Είπες στην καλύτερη περίπτωση. Επομένως νομίζεις πως στην πραγματικότητα θεός δεν υπάρχει;

Nikolaï

Όχι! Σιωπή. Θεός είναι ο άνθρωπος! Μακρά σιωπή.

Philippov

Μπροστά σε τέτοιον πίνακα, πώς να μη χάσεις την πίστη;

Varvara

Οπωσδήποτε, το ουσιώδες σού διαφεύγει πάντα, φτωχέ μου Philippov…

Irina

Το ουσιώδες είναι αλλού… Σιωπή. Ο θεός πέθανε!

Varvara

Irina, μη λες πια τίποτε! Δεν θα καταλάβουν.

Irina

Ωστόσο πρέπει!

Varvara

Όχι, κανείς δεν σ᾽ αναγκάζει για τίποτε!

Irina

Εκτός από την κόκκινη ανάμνηση!

Varvara, εκτός εαυτού.

Nikolaï, αγαπημένε, πες της να σωπάσει!

Nikolaï

Είναι αδύνατο, Varinka, είναι ελεύθερη…

Varvara

Mα έχει υποφέρει ό,τι καμία ύπαρξη δεν θα μπορούσε! Σιωπή. Αν έπρεπε να σε βασανίσουμε, αγάπη μου, εγώ θα αυτοκτονούσα για διαμαρτυρία! Αρχίζει να κλαίει πάνω του.

Nikolaï

Είμ᾽εδώ, Varinka, μη φοβάσαι τίποτε!

Irina

Όλη αυτή η συζήτηση φαίνεται τόσο θεωρητική για ορισμένους, που αναγκάζομαι να σας καταθέσω την ψυχή μου… Δεν μιλάμε για λογοτεχνική ουτοπία, μα μόνο για μια πραγματικότητα που εγώ έχω ζήσει…

Palm, υπό σοκ από αυτή την εξομολόγηση.

Τι λες, Irina; Σιωπή. Όλ᾽ αυτά δεν είναι παρά ένας διανοητικός περισπασμός, μία διάρρηξη της καθημερινής πλήξης… Ένα αυτοσχέδιο θεατρικό έργο…

Irina

Όχι, δεν είναι ένα λιβελογράφημα κατά των δεινών! Διότι για μένα, το ουσιώδες δεν υπάρχει πια!

Fiodor

Irina, το ουσιώδες παραμένει η ζωή!

Irina, σκεφτική.

Αυτό είναι που εκείνος μου έλεγε πάντα…

Philippov

Μα ποιος λοιπόν;

Irina

Ἐνας από τους πρώτους ανθρώπους.

Philippov

Δεν καταλαβαίνω τίποτε απ´ όλ᾽ αυτά…

Palm

Όσο για μένα, συνειδητοποιώ πως τώρα μόνο αρχίζω να καταλαβαίνω!

Philippov

Μα τι λοιπόν;

Palm

Ακριβώς το ουσιώδες! Σιωπή. Και όλα παίρνουν ένα νέο νόημα…

Fiodor

Πολύ συχνά η κατανόηση προέρχεται όχι από μια ιδέα νέα, μα από μια νέα οπτική γνωστών πραγμάτων. Όλοι οι άνθρωποι κοιτάζουν το ίδιο πράγμα, μα ορισμένοι το βλέπουν. Κι ο Nikolaï βλέπει…

Nikolaï

Βλέπω τη συνειδητοποίηση στον πόνο και την ελευθερία στην επανάσταση.

Palm

Και διαβλέπω τώρα την αλήθεια μέσα στην ομορφιά. Σιωπή. Η καλλιέργεια, η μουσική, τα βιβλία, μέσα σ᾽ όλ᾽ αυτά, πάντοτε αναζήτησα την ομορφιά. Η προσέγγισή μου ήταν πάντοτε ουσιαστικά αισθητική. Τούτο υπήρξε για μένα το μοναδικό νόημα να προσφέρω στη ζωή.

Fiodor

Πολλοί άνθρωποι δεν είναι τόσο ευαίσθητοι σ᾽ αυτό…

Palm

Όμως εδώ, ανακαλύπτω πως η ομορφιά αυτή δεν είναι παρά η εμφάνιση του ανθρώπινου. Ένα στοιχείο επιφανειακό που δεν μπορεί να εκφράζει το βάθος της φύσης του ανθρώπου.

Fiodor

Είναι ζώντας κοντά στους φτωχούς, μέσα στις φτωχογειτονιές της κοινωνίας και μέσα στα υπόγεια της ψυχής που ανακαλύπτουμε το μεγαλείο της. Σιωπή. Η απεραντοσύνη της στέπας δεν είναι τίποτε μπροστά στην ψυχή του ρωσικού λαού, που, όπως κι ο ήλιος, δεν κοιμάται ποτέ πάνω στη γη μας. Σιωπή. Βλέπεις, Varinka, η σλαβική ψυχή είναι μια λευκή νύχτα.

Philippov

Είμαι συγκλονισμένος! Πώς μπορείς να μιλάς μ᾽ αυτόν τον τρόπο, όταν οι τέχνες μάς φωτίζουν τον κόσμο.

Palm

O μουσικός κόσμος είναι σχολαστικός, όμως τίποτε άλλο. Κοίτα την αλήθεια κατάματα. Ο λαός δεν μας προσέχει και οι επαναστάτες δεν μας ακούνε πια. Ήμασταν μια νεανική αγάπη γι᾽ αυτούς, τίποτε περισσότερο. Διότι δίχως δέσμευση από την πλευρά μας, δεν είμαστε παρά μόνο σχολαστικοί ερασιτέχνες.

Varvara

Αυτό είν᾽ όλο; Δεν έχετε τίποτε περισσότερο να μας πείτε;

Irina

Άφησέ τους ήσυχους, Varinka, είναι ήδη αρκετά βαρύ γι᾽ αυτούς.

Varvara

Και γιατί, λοιπόν; Θεωρούσαν εαυτούς αιώνιους με την τέχνη τους, ενώ είναι εφήμεροι, όπως κι ο κόσμος. Τώρα που ανακαλύπτουν πως είναι όντα περιττά για την κοινωνία, εγώ…

Nikolaï

Όχι, δεν είναι ανώφελο! Δεν έχουμε πολύ χρόνο! Η κριτική θα είναι ένα ακόμη βάρος, όταν έχουμε ανάγκη ύπαρξης.

Palm

Ναι, Nikolaï, ας απογειωθούμε αμέσως!

Philippov

H πτώση πιθανολογείται σκληρή.

Fiodor

Δεν πρόκειται για μια νέα σύνθεση που θα εισέλθει στο κλασικό ρεπερτόριο, μα για μία δημιουργία που θα αναστατώσει με τρόπο εγγενή όλη την κοσμοαντίληψή μας. Δεν είναι πλέον μια μόδα, αλλά μία στάση ζωής! Εν ολίγοις: η ζωή!

Palm

Πώς δεν μπόρεσα να δω μέσα στη δύναμη των λέξεων, την ανθρωπιά της ύπαρξης;

Nikolaï

Διότι ο κόσμος σου ήταν αυτός της γραφής και όχι της σκέψης!

Palm

Έπρεπε να υπάρξει αυτή η βραδιά, για να συλλάβω πως μια λέξη δίχως ιδέα, δεν είναι παρά μια σειρά γραμμάτων!

Philippov

Όλο αυτό γίνεται απόλυτα κωμικό.

Palm

Μές στη ζωή, το κωμικό και το τραγικό δεν είναι είδη ξεχωριστά!

Nikolaï

Όπως ορισμένες νότες που παραμένουν απρόσιτες για κάποια μουσικά όργανα, ορισμένες ιδέες μένουν ακατανόητες για την πλειοψηφία του κόσμου.

Fiodor

Διότι το βάθος δεν είναι προσβάσιμο παρά μόνο με την αφύπνιση!

Palm

Πιστεύαμε όλον αυτόν τον καιρό πως είχαμε σκεφτεί τα πάντα και είχαμε απλώς ξεχάσει να ζούμε!

Irina

Από την πλευρά μου, συνειδητοποίησα πως ο θάνατός του υπήρξε η αφύπνησή μου στη ζωή.

Varvara

Irina, ξέχνα τα όλ᾽ αυτά. Κανείς δεν είναι υπεύθυνος για το παρελθόν του.

Fiodor

Είμαστε υπεύθυνοι για όλα έναντι όλων!

Nikolaï, αλλάζοντας ρυθμό.

Εάν η Ρωσία βρίσκεται σε τούτη την κατάσταση, εν μέρει είναι εξ αιτίας μας! Χρόνος. Η δειλία μας, η ατολμία μας και η αδράνειά μας είναι ένοχες. Η συνείδηση που έχουμε για την κατάσταση είναι η ενοχή μας. Χρόνος. Δεν βλέπετε πως ο λαός μας είν᾽ ένα παιδί που κακοποιείται; Πώς μπορούμε ν᾽ αφήσουμε να γίνεται αυτό;

Fiodor

Πράγματι, μέσα στον κόσμο τέτοιος που είναι, είναι, σαν να λέμε, αδύνατο να διαφυλάξει την τιμή του από κάθε αλλοίωση. Οι μόνοι που μπορούν να το κατορθώσουν είν᾽ εκείνοι οι οποίοι, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια, ανέλαβαν στα χέρια τους την αξιοπρέπεια της Aνθρωπότητας.

Philippov

Θέτοντας τον εαυτό μου στην υπηρεσία της μουσικής, σκεφτόμουνα να εργάζομαι για το καλό των ανθρώπων. Σιωπή. Ξέρω τώρα πως ευχαριστιόμουν το δικό μου εύ ζειν. Δίνω την εντύπωση πως σε όλη μου τη ζωή έπαιζα σε κάτεργο.

Fiodor

Δεν φταις σε τίποτε… Σιωπή. Να είσαι άνθρωπος δεν είναι ένα εκ γενετής δικαίωμα, μα μία τιμή που οφείλουμε ν᾽ αποκτήσουμε. Και ο Nikolaï μάς δείχνει το μονοπάτι της δικαιοσύνης.

Varvara

Είμαστε όλοι μας ατομιστές κατ᾽ ουσίαν, είν᾽ ένα γεγονός. Εν τούτοις, είμαστε ικανοί ν᾽ αγαπούμε τον άλλον με πάθος. Παίρνει μέσα στο χέρι της το χέρι τού Nikolaï. Ας μοιραστούμε, λοιπόν, τις ιδέες μας για τον καλύτερο τρόπο να ενεργήσουμε και να εργαστούμε για το καλό όλων.

Nikolaï

Το μόνο μέσο για να πετύχουμε αυτόν τον σκοπό, είναι η επανάσταση! Χρόνος. Πρέπει να αφανίσουμε αυτή την αυτοκρατορία που καταπιέζει τον λαό μας. Οι άλλοι δεν ζητούν βοήθεια, μοναχά το δικαίωμα να ζουν ελεύθεροι. Κι εμείς είμαστε οι μόνοι ικανοί να τους το παρέχουμε. Η ζωή τους εξαρτάται από μας.

Fiodor

Όπως η Irina, πρέπει να μετατρέψει τη δυστυχία της σε εξέγερση, είναι ο μόνος τρόπος να ζει κανείς.

Irina

Αν σας μίλησα από την ψυχή μου, ήταν για να κραυγάσω πως πρέπει να ενεργήσουμε. Όμως, αν σας μιλώ για τη ζωή μου, είναι για να εκφράσω τον πόνο της δράσης.

Fiodor

Μα δεν είσαι μόνη, Irina. Χρόνος. Είμαστε μία ύπαρξη μοναδική, που μάχεται από επιλογή ενάντια στην απελπισία, ενάντια στη σύγχυση και στην αθλιότητα.

Irina, τον κοιτά γεμάτη θλίψη.

Ναι, μία μοναδική ύπαρξη που μάχεται σας ένας σκλάβος…

Nikolaï

Irina, ένας σκλάβος μπορεί να γίνει η συνείδηση ενός λαού μέσω της εξέγερσής του! Χρόνος. Ο Σπάρτακος, ο σκλάβος από τη Θράκη, αψήφησε την αυτοκρατορία της Ρώμης.

Philippov

Είν᾽αλήθεια, όμως πέθανε!

Nikolaï

Όταν το έργο δημιουργεί το ον, ο θάνατος δεν μπορεί τίποτε!

Irina

Όμως η ζωή, Nikolaï, μπορεί να συρρικνωθεί σ᾽ αυτό; Στη δημιουργία ενός έργου;

Nikolaï

Η ζωή, όπως λες, δεν είναι παρά μόνον αυτό!

Irina

Τότε ξεχνάς την επιθυμία να αγαπάει κανείς, που είναι βαθιά ριζωμένη και σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη.

Nikolaï, κοιτάζοντας τη Varvara.

Όχι, ανήκω σ᾽ αυτούς.

Irina

Σ᾽ αυτήν την περίπτωση, πώς αποδέχεσαι έναν κόσμο στερούμενο αισθησιασμού και ανθρώπινης ζεστασιάς.

Nikolaï

Δεν τον αποδέχομαι! Τον πολεμάω. Ο τσάρος και τα τσιράκια του δεν μας άφησαν επιλογή, μας έκαναν να γεννηθούμε μέσα σ᾽ αυτόν τον κόσμο.

Palm

Θα έπρεπε, λοιπόν, να δημιουργήσουμε εκείνο το φημισμένο νησί των σκλάβων…

Nikolaï

Δεν είναι πια ώρα για μαριβωλογίες. Χρόνος. Το νησί μας θα είναι η Ρωσία ή δεν θα είναι! Σιωπή. Ο σκοπός μας δεν είναι να σκλαβώσουμε τους παλαιούς αφέντες, μα να δώσουμε την ελευθερία στους ανθρώπους. Από τη γέννησή μας, ζούμε μέσα στην αδικία!

Fiodor

Το παράδειγμα της Ρωσίας θα χρησιμεύσει τότε ως πρότυπο για ολόκληρο τον κόσμο!

Philippov

Κάθε μία από τις κουβέντες μας είναι ένα κατηγορητήριο… μία καταδίκη…

Nikolaï, φλογερός.

Όχι! Μία πράξη αντίστασης! Σιωπή. Και ακόμη και αν η δράση μας αποτύγχανε, δεν θα ήταν λιγότερο αναγκαία. Χρόνος. Γιατί τα χέρια μας, που ξεπροβάλλουν από το έδαφος, μη μπορώντας πια να υποφέρουν το φορτίο της ζωής, θα φέρουν τότε άλλους επαναστάτες. Μόλις η φωτιά ανάψει, ο θάνατός μας ο ίδιος δεν θα αρκεί για να τη σβήσει!

Varvara

Έτσι το πεπρωμένο μας δεν θα είναι εκείνο των σκλάβων.

Irina

Θα γίνουμε η μνήμη του μέλλοντος! Σιωπή διαρκείας.

Fiodor

Μερικές φορές διερωτώμαι αν το μέλλον δεν είναι εν δυνάμει εγγεγραμμένο και η κάθε μία από τις τωρινές πράξεις μας δεν το μεταμορφώνει με τρόπο ανεπανόρθωτο. Ως εάν εμείς δεν περιοριζόμαστε στο να γράφουμε το παρελθόν μας και επιθυμούμε να δημιουργούμε την ιστορία του μέλλοντός μας.

Nikolaï

Γι᾽ αυτό είμαστε πραγματικά επαναστάτες! Χρόνος. Δεν θέλουμε να υπακούμε στη γραμμένη από την κοινωνία ιστορία. Ο σκοπός μας είναι να δημιουργήσουμε μια κοινωνία νέα, που θα βασίζεται στη δική μας ιστορία. Και αν εμείς δεν το κατορθώσουμε, άλλοι θα τη γράψουν.

Palm

Η Πετρούπολη δεν θα είναι πια μία απλή προοπτική, μα ο τόπος δημιουργίας ενός ορίζοντα νέου, μεγάλου, καθαρού και πιο λαμπρού από ποτέ, διότι θα έχει γεννηθεί από τη γη…

Fiodor, συνεχίζοντας.

και από τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής!

Nikolaï

Ιδού η λάβα ενός ηφαιστείου που πυρώνει τα πάντα στο πέρασμά της, οι ιδέες μας θα αναφλέξουν τα ερωτευμένα με την ελευθερία πνεύματα.

Anastasia, εισβάλλοντας ορμητικά στο δωμάτιο.

Έχουμε προδοθεί! Είμαστε χαμένοι! Σιωπή. Όλοι μένουν ακίνητοι. Ακούνε θορύβους που πλησιάζουν. Έπειτα, ο Nikolaï σηκώνεται αργά ενώ οι άλλοι τείνουν προς αυτόν, ενωμένοι. Και σε μια στιγμή, σηκώνει τη γροθιά του.

Nikolaï, με μια κραυγή.

Ελευθερία ή θάνατος!

Σκοτάδι. Έπειτα, Η Επαναστατική του Chopin.