1096 - Η ανθρωπότητα του έργου Προμηθέας και Αθηνά

Ν. Λυγερός

Ένα από τα πιο επαναστατικά σημεία του έργου Προμηθέας και Αθηνά είναι η ύπαρξη της ανθρωπότητας ως πρόσωπο της παράστασης. Ο αρχικός λόγος είναι ότι αυτή η χρήση ενός καθαρά μη θεϊκού στοιχείου έρχεται σε σύγκρουση με την παράδοση και ειδικά με την τριλογία του Αισχύλου όπου όλα τα πρόσωπα είναι θεία όπως το επισημάναμε σ’ ένα προηγούμενο άρθρο. Ενώ στον Αισχύλο το θεϊκό στοιχείο είναι το σημείο αναφοράς όλου του έργου, στην τραγωδία Προμηθέας και Αθηνά μέσω της ιδιόμορφης προσέγγισης του μύθου του Προμηθέα δίνεται μεγάλη έμφαση στην ανθρωπότητα πρώτον ως έννοια και δεύτερον ως ον.

Στα πέντε μέρη που αποτελούν την τραγωδία υπάρχουν δύο μονόλογοι που ερμηνεύονται από την ίδια την ανθρωπότητα. Δεν μιλούν πια οι θεοί για εκείνη. Είναι η ανθρωπότητα που απευθύνεται ευθέως στον Προμηθέα και εξετάζει a posteriori τον ρόλο του και την εξέλιξή του ως ενδιάμεσο και καταλυτικό στοιχείο. Το σημείο αναφοράς δεν είναι πια ο Δίας μα ούτε ο ίδιος ο Προμηθέας. Το σημείο αναφοράς είναι η ανθρωπότητα. Με αυτήν την έννοια αποτελεί την τελεολογία της οντολογίας του Προμηθέα. Ανούσια για το παρελθόν, αυτό το τίποτα των θεών που τη θεωρούν απλώς ως το σύνολο των θνητών, μετατρέπεται ως ουσία του μέλλοντος. Η αγάπη του Προμηθέα για την ελευθερία και για την ανθρωπότητα αποτελεί την αξιολογία της τελευταίας που εμφανίζεται όχι μόνο ως γνωστικό αντικείμενο αλλά ως διαχρονικό ον που διαθέτει τις γνώσεις του εφήμερου, της αθανασίας της στιγμής. Ενώ κλασικά το αρχαίο θέατρο είναι ο χώρος μέσα από τον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να μοντελοποιήσουν το βλέμμα των θεών, μια αυθεντική παράσταση της τραγωδίας Προμηθέας και Αθηνά πρέπει να χρησιμοποιεί συνειδητά την παρουσία του κοινού για να δημιουργήσει το αίσθημα της ύπαρξης της ανθρωπότητας. Στο κέντρο της ορχήστρας πρέπει να υπάρχει αυτή η ερωτική θεομαχία που δημιουργεί τη μνήμη μέλλοντος και αντικρίζει το παρελθόν των θεών και το μέλλον των ανθρώπων. Ενώ η ανθρωπότητα που γεμίζει όλο το θέατρο δεν είναι απλώς ο θεατής αλλά το θέαμα. Συνεπώς δεν είναι η κοινωνία του θεάματος και γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να συμμετέχει ενεργά στο έργο που δεν μπορεί να υπάρχει ανεξάρτητα από αυτήν. Η ανθρωπότητα δεν πρέπει μόνο να μιλά μέσω της σολίστ αλλά και να εκφράζεται άμεσα και με τη φωνή και με τις κινήσεις δίχως αυτές να περιορίζονται αναγκαστικά στις δύο διαστάσεις. Διότι όλο το έργο λειτουργεί μες στη διάσταση του χρόνου που δεν έχει χώρο. Η μουσική και το φως πρέπει να έρχονται από παντού διότι δεν βρίσκονται πουθενά όπως και η έννοια της ανθρωπιάς μέσα στην οντότητα των ανθρώπων. Στην παράσταση πρέπει να βλέπουμε και να ακούμε τη σκέψη της ανθρωπότητας. Όλο το έργο βασίζεται στην ύπαρξή της και στη δυναμική της. Η επανάσταση του Προμηθέα δεν μπορεί να είναι στατική διότι όλη η ανθρωπότητα ζει μέσα της.