11771 - Τραγωδία και κάθαρση

Ν. Λυγερός

Έχουμε την τάση να θεωρούμε ότι η τραγωδία και η κάθαρση είναι συνδεδεμένες στο θέατρο. Αυτή η προσέγγιση φαίνεται να είναι απλή, ενώ είναι μόνο απλοϊκή, γιατί τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα. Αν παραμείνουμε στο αρχαίο τραγικό θέατρο τότε θα δούμε ότι ακόμα και το τέλος δεν είναι τόσο τραγικό όσο θα μπορούσαμε να το φανταστούμε. Μπορούμε να το δούμε με την Ηλέκτρα του Σοφοκλή. Ακόμα και ο Προμηθέας Δεσμώτης του Αισχύλου προβλεπόταν να ανήκει σε μια τριλογία τραγική που συνόδευε στο τέλος ένα κωμικό σκέλος, το σατυρικό δράμα. Στην πραγματικότητα, η τραγωδία λήγει με το τέλος της, διότι είναι μια μορφή επίλυσης ενός προβλήματος που με την έντασή του έχει πιέσει και μάλιστα καταπιέσει τους θεατές. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να πούμε ότι το αρχαίο τραγικό θέατρο είναι δραματικό, ενώ το σύγχρονο δραματικό θέατρο είναι τραγικό. Αυτή η ριζική διαφορά μπορεί να εξηγηθεί και από την τελική δομή της παράστασης στα άκρα. Πιο συγκεκριμένα, το σύγχρονο θέατρο επιτρέπει την έλλειψη εισαγωγής και επιλόγου και κατά συνέπεια χρησιμοποιεί την τεχνική της φέτας ζωής που αναγκάζει το θεατή να εισέλθει μέσα στο θέμα, ή ακόμα καλύτερα να επιβληθεί το θέμα σε αυτόν. Αυτή η στρατηγική επιλογή δεν είναι απλώς ένα τέχνασμα, όπως νομίζουν μερικοί θεατές, υποστηρίζεται από την δομή και το αποτέλεσμα. Έχουμε την εντύπωση ότι η τραγωδία φτάνει στα άκρα, ενώ στην πραγματικότητα αποτελεί τη συνέχεια του δράματος και κάποτε του εκφυλισμού του, διότι προσπαθεί μέσω της υπερβολής ν’ αγγίξει τεχνητά τον θεατή. Στο δράμα, το σύγχρονο, έχουμε τη δυνατότητα να μην σταματήσουμε την πίεση πάνω στον θεατή και να συνεχιστεί ακόμα και μετά το τέλος της παράστασης, διότι δεν υπάρχει το λεγόμενο happy end για να ηρεμήσει πρώτα και να ησυχάσει μετά. Αυτό βλέπουμε και στο Φως του μαύρου που αναφέρεται άμεσα στην εισβολή του 1974 στην Κύπρο, διότι θεωρήσαμε ότι για να σεβαστούμε τα θύματα, αλλά και τους επιζώντες, έπρεπε να δείξουμε στο θεατή ότι το δράμα δεν σταματά με το τέλος της παράστασης, αλλιώς αυτή δεν θα ήταν ενδεικτική του ιστορικού δράματος και θα ήταν μια καλλιτεχνική προσέγγιση και μόνο των γεγονότων. Ενώ αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να δείξουμε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ενάντια στη βαρβαρότητα, ακόμα και όταν δεν υπάρχει πια το πρέπει και μας έχουν αφήσει μόνο το πρέπον, το οποίο καθορίζει την πορεία μας. Διότι το τραγικό στοιχείο όταν είναι γνωστό δεν προέρχεται μόνο από τον αναπόφευκτο χαρακτήρα του γεγονότος, αλλά από την ύπαρξη του πρέποντος, όταν όλοι οι άλλοι έχουν γονατίσει για να συμβιβαστούν.