1192 - Περί λογοτεχνικού εγκιβωτισμού
Ν. Λυγερός
Μετάφραση από τα γαλλικά: Σάνη Καπράγκου
Με τη σκηνοθεσία των Δικαίων τού Albert Camus, δοκιμάσαμε την τεχνική τού λογοτεχνικού εγκιβωτισμού. Δεν αφορά στην αναπλήρωση ενός θεατρικού έργου, μα στη συμπλήρωσή του για να βελτιώσει την αλληλεπίδρασή του με τον κόσμο. Στην προκειμένη περίπτωση, ο εγκιβωτισμός τούτος ήταν αναγκαίος εξ αιτίας των θεατρικών περιορισμών που είχαμε: Των αντικειμενικών, που αφορούσαν στον αριθμό των προσώπων και των υποκειμενικών, που αφορούσαν στην ερμηνεία τού ρωσικού και ορθοδόξου κόσμου, στο πλαίσιο ενός έργου ουσιαστικά και τυπικά γαλλικού ως προς τη νοητική του προσέγγιση του προβλήματος. Έτσι, η τεχνική τούτη, μολονότι παρόμοια μ’ εκείνη που περιγράφει ο José Luis Borges στις Μυθοπλασίες του, δεν είναι αυθαίρετη από λογοτεχνική άποψη. Ανταποκρίνεται δομικά και συντακτικά στην ίδια οντότητα, μα διαφέρει ως προς τη σημασιολογία. Το νέο νόημα μεταφερόμενο στο αρχικό έργο δεν είναι ουδέτερο. Μεταβάλλει τη σημειολογία τού συνόλου τού κειμένου. Εν τούτοις, αυτό δεν συντελείται με τον τρόπο τού δικού μας θεατρικού έργου Ορέστης και Ηλέκτρα, που αντιπροσωπεύει μια συνθετική απαγωγή των έργων του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, που βασίζονται στην ίδια θεματική για να ανακαλύψουμε στοιχεία και νοητικά σχήματα χαρακτηριστικά της μυκηναϊκής περιόδου. Ο λογοτεχνικός εγκιβωτισμός δεν μεταβάλλει, συντακτικά ομιλώντας, το αρχικό κείμενο. Τούτο έχει διατηρηθεί αυτούσιο. Είναι η φύση του που αλλάζει, λειτουργώντας με το νέο αυτό διακείμενο, που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως εσωτερικό, ακόμη και αν τούτο φαίνεται λίγο παράδοξο εκ πρώτης όψεως. Ο λογοτεχνικός εγκιβωτισμός χρησιμοποιεί τα στοιχεία του αρχικού έργου με σκοπό να προκαλέσει ένα φαινόμενο χαμαιλέοντα, μα δεν αρκείται σε τούτο. Διότι η παρουσία του έχει επακόλουθα στο σύνολο του έργου, ως εάν το τελευταίο τούτο ήτανε πορώδες. Και δεκτικό στο να αποσταχθεί. Απεναντίας η απόσταξη είναι εκ φύσεως ασύμμετρη καθώς εξαρτάται από το βέλος του χρόνου. Δεν επηρεάζει παρά μόνον το επερχόμενο έργο. Όμως, καθώς αξιοποιεί στοιχεία του παρελθόντος για να οικοδομήσει την παρουσία του, είναι ικανός να επηρεάσει εκ των υστέρων το προγενέστερο έργο. Διότι τα στοιχεία αυτού του τελευταίου μπορεί να ερμηνευθούν εκ των υστέρων ως στοιχεία ή προ-στοιχεία του λογοτεχνικού εγκιβωτισμού που πρόκειται να επακολουθήσουν. Έτσι το αρχικό έργο προετοιμάζει κατά κάποιον τρόπο τον εγκιβωτισμό. Με αυτή την έννοια, εάν ευδοκιμήσει, τότε θα περάσει τρόπον τινά απαρατήρητος μέσα στο συνολικό έργο. Σε ένα θεατρικό έργο, ο θεατής δεν θα διακρίνει καμία αλλαγή ως προς τη μορφή, μα θα έχει την εντύπωση ότι παρακολουθεί μία νέα ερμηνεία του έργου. Για του Δίκαιους θα θέλαμε να αναπτύξουμε τον ανθρώπινο χαρακτήρα τούτων των αγαπημένων σκιών του Albert Camus και να τους δώσουμε μία πιο ρωσική υπόσταση, προκειμένου το σύνολο να ανταποκρίνεται σε μια ξάστερη σκηνική εικόνα του έργου του Fiodor Dostoïevski, το οποίο αφ’ εαυτού του ενέπνευσε μια θεατρική παράσταση του Albert Camus βασισμένη στους Δαιμονισμένους.