Τι πιο παραδοσιακό από μια εκκλησία; Sagrada Familia, Gaudi. Έχει ενδιαφέρον να σκεφτούμε αν η Sagrada Familia είναι παραδοσιακή καινοτομία ή καινοτόμα παράδοση. Στον τομέα της αγιογραφίας πολύ συχνά αυτοί που δεν ζωγραφίζουν – γιατί βέβαια ξέρετε πολλοί ζωγραφίζουν, αλλά υπάρχουν μερικοί ζωγράφοι – αυτοί που δεν ζωγραφίζουν καθόλου, θεωρούν ότι οι αγιογραφίες είναι όλες ίδιες και μάλιστα δεν έχουν και μέλλον. Είναι απλώς αντιγραφές. Έχει ενδιαφέρον γιατί το πιο σίγουρο μέλλον που έχουμε στον τομέα της ζωγραφικής είναι η αγιογραφία. Κοιτάξτε απλώς τις περιόδους σε φαινόμενα μόδας και κινήματος πόση διάρκεια έχουν και θα καταλάβετε ότι, όταν θα βρείτε δεύτερο κίνημα που να έχει μέγεθος βυζαντινό, δηλαδή αγιογραφίας, τότε να το πείτε γιατί θα πρέπει να περιμένουμε αρκετό καιρό. Η αγιογραφία λοιπόν σε χαμηλό επίπεδο θεωρείται απλώς αντιγραφή, ενώ στις αγιογραφίες γράφουμε. Δεν ζωγραφίζουμε μια αγιογραφία, την γράφουμε. Έχει ενδιαφέρον ακόμα και η επιλογή. Στην αγιογραφία όλοι οι μεγάλοι αγιογράφοι όταν ζωγραφίζουν που νομίζουμε εμείς, γράφουν, αφήνουν γραφή. Και μετά εσείς μπορείτε να δείτε ότι ακόμα και ο Άγιος που λέτε ‘εντάξει ο Άγιος τάδε θα είναι, ποιος να είναι’; ο Άγιος τάδε είναι του τάδε, όπως λέμε τάδε έφη. Μόνο ένας έκανε αυτήν την αγιογραφία, όχι άλλος. Άμα κοιτάξετε αγιογραφίες π.χ. Αντρέι Ρουμπλιέφ, θα δείτε ότι κάτι διαφορετικό έχει από τις άλλες. Άρα η πρώτη καινοτομία είναι να είσαι διαφορετικός στην αντιγραφή. Αυτό που είναι ωραίο στους φοιτητές είναι αυτός που αντιγράφει, είναι αυτός που αντιγράφει και έχει καλύτερο βαθμό από τον πρώτο. Έχετε κάποιον που αντικειμενικά δεν ξέρει καλά το μάθημα. Ενώ δεν ξέρει το μάθημα κοιτάζει τον άλλον, ο οποίος – αυτό είναι το πιο εντυπωσιακό φαινόμενο – δεν έχει γράψει μόνο σωστά πράγματα. Άρα όταν αντιγράφεις και κάνεις κάτι που είναι καλύτερο από το πρώτο είναι πραγματικά αξιόλογο. Άμα το σκεφτείτε ορθολογικά τώρα ας πούμε ότι παίρνετε έναν αγιογράφο και του λέτε ‘αντίγραψέ το’ και όταν το αντιγράφει, στο τέλος αυτό που ζωγράφισε είναι πιο ωραίο από το πρώτο. Στον ερευνητικό τομέα ψάχνουμε πολύ αυτούς τους φοιτητές. Αυτοί που είναι ικανοί να αντιγράψουν και να δημιουργήσουν κάτι το καινούργιο. Γιατί ικανούς να μάθουν το μάθημα έχουμε πάρα πολλούς, να το μάθουν απ’ έξω πάρα πολλούς, να το μάθουν, όταν αλλάζουμε λίγο το μάθημα και να το ξέρουν ακόμα, ελάχιστους. Άνθρωποι που δεν ξέρουν τίποτα και καταφέρνουν να το κάνουν, είναι σπάνιοι και είναι αυτοί που μαθαίνουν να μαθαίνουν. Δεν μαθαίνουν μόνο.