ΠΡΑΞΗ ΙΙ

Ταυτόχρονο σκηνικό, μέσα σε μια βαριά σιωπή, διαγωνίως.  Προς το μπροστινό μέρος της σκηνής βρίσκεται ο Fiodor, ενώ γράφει μια επιστολή στο γραφείο του, προς το πίσω μέρος της σκηνής, η Irina διαβάζει αυτό το ίδιο γράμμα καθισμένη πάνω στο κρεβάτι της.  Η φωνή του Dostoïevski αφηγείται τη συνέχεια αυτής της επιστολής, με τόνο βαρύ και διαυγή.  

Φωνή του Fiodor

Irina, δεν ξέρω εάν η επιστολή μου αυτή θα φτάσει σε σένα.  Λίγη σημασία έχει.  Οφείλω να γράψω, ακόμη και αν έπρεπε να το κάνω με το ίδιο μου το αίμα.  Μετά  τη σύλληψή μας, δεν έχω πλέον κανένα νέο.  Ζω μέσα στην πιο απόλυτη σιωπή και ξαναζώ κάθε στιγμή της τελευταίας μας βραδιάς.  Επιζήσουμε ή όχι από τη δοκιμασία τούτη, θα παραμείνει χαραγμένη στη μνήμη μου μέχρι την τελευταία μου πνοή.

Σήμερα έμαθα, από τον δεσμοφύλακά μου, την καταδίκη μας σε θάνατο.  Σιωπή.  Παραμένω, ωστόσο, μέσα στην άγνοια ως προς την ώρα της εκτέλεσης.  Επίσης, επιθυμώ να περάσω, όλες τις στιγμές που μου απομένουν για να ζήσω, γράφοντας.  Κάθε ρανίδα του αίματός μου, ανώφελου τώρα για τη ζωή μου, να γίνει μελάνι μαύρο, το μόνο εφ᾽ εξής ικανό να ανακουφίζει την αγωνία της ψυχής μου. Σιωπή.

Κατά τη διάρκεια εκείνης της τελευταίας βραδιάς, ένιωσα μέσα μου τον κραδασμό του μέλλοντος χάρις στο βάθος του παρελθόντος σου.  Δεν ήμασταν επαναστάτες παρά μόνο μέσα στο παρόν, δίχως συνείδηση ούτε του παρελθόντος δικού σου σχισίματος, ούτε της μέλλουσας δικής μας μεταμόρφωσης.  Η ομολογία σου μετέστρεψε τα πάντα.  Στο εξής, τίποτε πια δεν θα είναι όπως πριν.  Ο ποταμός από ένα βαθύ μπλε έγινε ένας χείμαρρος από λάβα, όπου όλα επιτρέπονται.  Ο πόνος σου μεταμόρφωσε την οδύνη μου.  Και η εξέγερσή μου έγινε επανάσταση.

Από καιρό ήδη, η φωνή του Nikolaï ασκούσε πάνω μου μία ακαταμάχητη έλξη, ως εάν σειρήνας ωδή.  Όμως, με τη δική σου ύπαρξη, τούτη η έλξη έγινε ανάγκη.  Η ιδέα, μια αποστολή προς εκπλήρωση.  Το μόνο άξιο του ανθρώπου επίτευγμα:  να βοηθά την Aνθρωπότητα.  Σε κάθε μία κουβέντα σου, άκουγα τη φωνή τής Aνθρωπότητας και το βάθος του παρελθόντος σου αφύπνισε τη συνείδησή μου.

Είναι μέσα στον μαυροντυμένο αισθησιασμό που ανακάλυψα τη φωτεινότητα της ανθρώπινης ψυχής.  Ειρήνη σοι, Irina.

Ο Fiodor σου.

Σκοτάδι.

Μέσα σε βαθύ σκοτάδι, ένα ζωντανό φως φωτίζει ένα πρόσωπο.  Είναι αυτό της Irina.  Μες το κελί της,  θυμάται την ανάκριση που αναγκάστηκε να υποστεί πριν από πολλά χρόνια.  Μία νύχτα λευκή στους χώρους της μυστικής αστυνομίας.   Στο αμυδρό φως, φαίνεται να περιβάλλεται από άνδρες.  Ωστόσο, παραμένουν σιωπηλοί.  Δεν ακούγεται παρά μόνο μία φωνή αλλόκοτη.

Polémov

Ας τα πάρουμε όλα από την αρχή.  Χρόνος.  Ποια είναι η ηλικία σας;

Irina

Είκοσι Χειμώνες, δίχως Καλοκαίρι.

Polémov

Γιατί αλλάξατε την απάντησή σας;

Irina

Γιατί τώρα γνωρίζω τις ερωτήσεις σας.

Polémov

Το λοιπόν, θα μας βοηθήσετε;

Irina

Πώς θα μπορούσα να βοηθήσω τον θάνατο;

Polémov

Βλέπω… επιμένετε… δεν έχει σημασία… έχω άπειρη υπομονή… Αλλάζοντας τόνο. Αυτός είναι που σας έβαλε στην οργάνωση;

Irina

Όχι, γνώριζα τα μέλη πριν τον ερχομό του.

Polémov

Πώς έγινε η πρώτη σας συνάντηση;

Irina

Ήταν παράξενα φυσιολογική…

Polémov

Τι θέλετε να πείτε;

Irina

Έφτασε στο τέλος κι όμως, ήταν σαν νά ᾽τανε πάντοτε παρών.

Polémov

Γίνετε πιο συγκεκριμένη!

Irina

Έμοιαζε να τα γνωρίζει όλα, δίχως να είναι πληροφορημένος.  Εκ των υστέρων, θα έλεγα πως είχε ήδη ζήσει νοητικά αυτά τα γεγονότα.

Polémov

Αυτός σας κατήχησε;

Irina

Ήταν ανίκανος γι᾽ αυτό.  Δεν είχε την έννοια της ιεραρχίας.  Ήταν μια επανάσταση μέσα στην επανάσταση.  Σιωπή.  Για ᾽κείνον, όλα ήταν επιτρεπτά!  Κι ωστόσο…

Polémov

Συνεχίστε!

Irina

Ενεργούσε σαν ν᾽ ακολουθούσε έναν κώδικα.  Χρόνος. Έναν κώδικα υπερανθρώπινο…

Polémov

Έπαιρνε γραμμές από το κόμμα;

Irina

Ποτέ!  Ήταν ανίκανος ν᾽ ακολουθήσει την παραμικρή εντολή.

Polémov

Κι ανεχόταν η οργάνωση αυτό;

Irina

Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει;  Εκείνος ήταν ανεξέλεγκτος, είν᾽ αλήθεια, μα ήτανε μοναδικός και το είχαν συνειδητοποιήσει.

Polémov

Σε τι ήταν μοναδικός;

Irina

Για την ακρίβεια, σε όλα!  Μαζί του όλα έπαιρναν ένα νόημα νέο. Σιωπή. Ήταν σαν να μην είχα ζήσει πριν.

Polémov

Έχουμε κατάσχει όλα του τα γραπτά… Τά ᾽χετε διαβάσει;

Irina

Διάβασα όλ᾽ αυτά που εκείνος μου έδωσε να διαβάσω.

Polémov

Μα δεν είχατε συνείδηση του υπονομευτικού χαρακτήρα του έργου του;

Irina

Αγαπούσε την Aνθρωπότητα. Είναι κακό;

Polémov

Πόσο αθώα είστε! Αυτή η ακραία αγάπη για την Ανθρωπότητα είναι η χειρότερη που υπήρξε! Όλοι οι άνθρωποι έχουνε κάτι να χάσουν κι έτσι τους χειραγωγούμε. Ενώ αυτός δεν είχε τίποτε να χάσει. Η ζωή του ήταν ένα δώρο!

Irina, με υπερβολή.

Είν᾽ έγκλημα αυτό;

Polémov

Το χειρότερο! Γιατί δεν υπάρχει τιμωρία. Σιωπή. Σκεφτικός, μετά επανέρχεται. Ήσασταν εραστές;

Irina, ταραγμένη.

Ναι! Το ξέρετε πολύ καλά, γιατί λοιπόν με ρωτάτε γι᾽ αυτό; Κάθε στιγμή μαζί του ήταν μια στιγμή κλεμμένη από τον χρόνο. Είναι κι αυτό κακό;

Polémov

Όχι αφ᾽ εαυτού του. Όμως, με έναν άνθρωπο όπως αυτός, το δίχως άλλο! Σιωπή. Ώστε λοιπόν, ήταν αυτός που σας έμαθε πως έπρεπε να ζείτε σαν να επρόκειτο αύριο να πεθάνετε;

Irina

Ποιος άλλος;

Polémov

Αναρωτιόμουν. Σιωπή. Άρα, ήταν αυτός που μετέτρεψε την εξέγερση σε επανάσταση. Χρόνος. Και όλο αυτό σε λιγότερο από έναν χρόνο! Δεν είδατε τον κίνδυνο; Αυτός ο άνθρωπος ήταν ικανός να πεθάνει για την ιδέα!

Irina

Κι εγώ για ᾽κείνον! Σιωπή. Μόνο που εκείνος μου το απαγόρευσε.

Polémov

Σας απαγόρευσε να πεθάνετε;

Irina

Μου έλεγε πάντα πως ο ρόλος μου ήταν να χαρίζω τη ζωή.

Polémov

Τι παράξενος άνθρωπος! Όσο περισσότερα μαθαίνω γι᾽ αυτόν, τόσο πιο πολύ ανησυχώ για την εξουσία!  Η ύπαρξή του η ίδια ήταν μια πράξη αντίστασης!

Irina

Γι᾽ αυτό τον εκτελέσατε! Η επίθεση δεν ήταν παρά μόνο μια λεπτομέρεια δίχως σημασία για σας, ενώ η ζωή του ήταν ένας σεισμός διαρκής για την εξουσία!

Polémov

Εκπροσωπούσε την ελπίδα μέσα σε έναν κόσμο παράλογο. Ήταν απαράδεκτος.

Irina

Μόνον που η ζωή του ήταν το έργο του! Χρόνος. Στο εξής ανήκω στο έργο του και, μέσα μου, εκείνος ζει!

Καθώς το φως εξασθενίζει, μέχρι να σβήσει, ακούμε τις πρώτες νότες τού Requiem του Mozart.  Η μουσική δυναμώνει στο σκοτάδι, μέχρι να γίνει μια αληθινή ανθρώπινη φωνή μέσα στη νύχτα.  Διακρίνουμε τότε φιγούρες στο βάθος της σκηνής, ελάχιστα φωτισμένες από ένα φως ψυχρού μπλε.  Όλοι, ντυμένοι στα λευκά, το κεφάλι είναι καλυμμένο, μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα του τσάρου, περιμένουν, με τα χέρια σταυρωμένα πίσω από τις πλάτες τους, την τελευταία στιγμή της ύπαρξής τους… πριν από την ανάσταση. 

Ο Fiodor, καθισμένος στο γραφείο του, γράφει ακατάπαυστα, ως εάν η ζωή του εξαρτιόταν απ᾽ αυτό.  Η Varvara, με γυμνούς ώμους, ντυμένη μ᾽ ένα φόρεμα μαύρο με βιολετί αποχρώσεις, βρίσκεται μόνη στο κέντρο της σκηνής, βυθισμένη  στο αμυδρό φως.  Φαίνεται πλήρως παραδομένη στην τύχη της, απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο.  Ξαφνικά, ακούμε τον γδούπο από την πόρτα του κελιού της.  Κοιτά στην ευθεία με ανησυχία.

Varvara, της οποίας το πρόσωπο φωτίζεται καθώς αντιλαμβάνεται τον Nikolaï.

Nikolaï, αγάπη μου!  Πηγαίνει μπροστά του και τον αγκαλιάζει.  Ο Nikolaï δεν λέει ούτε λέξη.  Την κρατά στα χέρια του, το βλέμμα στο κενό… η Varvara με περιέργεια.  Ποιος σου επέτρεψε να έρθεις για να με δεις;

Nikolaï

Δεν έχει σημασία.  Χρόνος. Έπρεπε να ιδωθούμε…

Varvara

Τι συμβαίνει;

Nikolaï

Αύριο, πάλι θα με ανακρίνουν…

Varvara

Δεν θα μάθουν απολύτως τίποτε!

Nikolaï

Νομίζουν, πιθανόν, το αντίθετο.  Σιωπή.  Ξέρω πως ένας πληροφοριοδότης τούς έκανε γνωστό για ποιο σκοπό ήρθα στην Πετρούπολη.

Varvara

Μα όλος ο κόσμος γνώριζε τον σκοπό!

Nikolaï

Αυτό που πραγματικά τους ενδιαφέρει, είναι τα μέσα που έβαλα σε εφαρμογή.  Χρόνος.  Η ιδέα της επανάστασης είναι άνευ σημασίας γι’ αυτούς, καθώς δεν έρχεται σε σύγκρουση με την πραγματικότητά τους.

Varvara, σκεφτική, ενώ απομακρύνεται.

Δεν είναι ακόμη γνώστες του γεγονότος πως δεν είναι αυτοί οι κύριοι της πραγματικότητας.

Nikolaï

Σε κάθε περίπτωση, προς το παρόν, μας έχουν στο χέρι, είναι ελεύθεροι να κινηθούν.

Varvara

Θα αντισταθούμε!

Nikolaï

Το ξέρω.  Για πόσο, όμως;

Varvara, πλησιάζοντας.

Πώς μπορείς εσύ να σκέφτεσαι έτσι;

Nikolaï, με τόνο σταθερό.

Δεν έχεις δει τα μέλη του κύκλου του Petrachevski; Είσαι τυφλή; Οι περισσότεροι απ’ αυτούς έτρεμαν για τη μοίρα τους.  Τούτη η προσποίηση εκτέλεσης τους έχει πλήρως αναστατώσει… Σιωπή.  Νοητικά, αυτοί είναι νεκροί!

Varvara, βάζοντάς τον απέναντί της.

Μην το λες αυτό, Nikolaï! Χρόνος.  Κι εγώ φοβάμαι, όμως αυτό δεν έσπασε την άμυνα της σκέψης μου.

Nikolaï, αφού την έχει αγκαλιάσει με τρυφερότητα.

Varvara, δεν μιλώ για σένα. Όμως, κατάλαβέ το, τώρα είμαστε μόνοι.

Varvara

Όμως, ο Fiodor, η Irina…

Nikolaï, διακόπτοντάς την.

Τους έχουν χωρίσει και οδηγήσει σε διαφορετικές φυλακές.  Εδώ δεν υπάρχουμε παρά μόνον εμείς!

Varvara

Γι’ αυτό είσ’ εδώ; Χρόνος.  Για ποιο πράγμα ακριβώς φοβάσαι;

Nikolaï, ομολογώντας.

Πιστεύω πως θέλουν να χρησιμοποιήσουν τον έρωτά μας, για να μου αποσπάσουν πληροφορίες…

Varvara, ανήσυχη.

Πιστεύεις πως θα με βασανίσουν για να σε κάνουν να ομολογήσεις;  Ο Nikolaï τη σφίγγει στην αγκαλιά του, συγκινημένος.  Σιωπή.

Nikolaï

Αν σε βασανίσουν, αγάπη μου, μην αντισταθείς… Χρόνος.  Άφησε τον εαυτό σου να πεθάνεις…

Varvara, με μια κραυγή.

Nikolaï! Χρόνος.  Πώς μπορείς να μου ζητάς αυτό;

Nikolaï

Σ’ αγαπάω πολύ για να δεχθώ τον βασανισμό σου!

Varvara

Εάν πρέπει να πεθάνω, θα είναι για σένα κι όχι για ν’ αποφύγω τα βασανιστήρια.

Nikolaï

Δεν θέλω να πεθάνεις για μένα.

Varvara

Και αν σε βασανίσουν;

Nikolaï

Το κορμί δεν είναι τίποτε.  Σιωπή.  Η επανάσταση δεν έχει ανάγκη παρά μόνο το πνεύμα μου!

Varvara

Μα είσαι ένα ανθρώπινο ον! Είναι γι’ αυτό που σ’ αγαπώ…

Nikolaï

Το βάσανο που μας προκαλεί η ζωή είναι η μόνη απόδειξη της ανθρωπιάς μας.

Varvara, αγκαλιάζοντάς τον.

Ποτέ δεν θα δεχθώ να υποφέρεις!

Απόλυτο σκοτάδι.

Στο ημίφως, διακρίνουμε δύο φιγούρες.  Η μία ξαπλωμένη στο πάτωμα, αδρανής, η άλλη όρθια, αγωνίζεται με όλες τις δυνάμεις της.  Έπειτα, ακούμε μια κραυγή:  Όχι!  Σαν μια αστραπή μέσα στο κενό.  Τώρα, τον βλέπουμε είναι ο Nikolaï.  Έχει ακάλυπτο το κορμί ανηλεώς πληγωμένο, τα χέρια δεμένα, τους βραχίονες σηκωμένους και είναι κρεμασμένος από την οροφή.  Η  Varvara είναι στα πόδια του, νεκρή.

Nikolaï

Μου κομματιάσατε την ψυχή!  Σιωπή.  Ποτέ, ακούτε, ποτέ, δεν θα μπορέσω να σας συγχωρήσω την αυτοχειρία της.  Σιωπή.  Δεν μπορώ να ζω πια, ούτε και να πεθάνω.  Εφόσον μου στερήσατε τη ζωή, στο εξής θα είμαι ο θάνατός σας.  Χρόνος.  Σήμερα, εγώ κατάργησα την ύπαρξη του καλού και του κακού!  Μόνον η ύπαρξη και το τίποτε θα έχουν αυτό το δικαίωμα.  Σιωπή.  Κάθε μία από τις πράξεις μου θα είναι αφιερωμένη, όχι μόνο στην αντιπαράθεση, μα και στην εξολόθρευση.  Καταδικάσατε την επαναστατική διάνοια, θα εξαγνίσετε τον μαχόμενο μηδενιστή.  Σιωπή.  Μέσα σε τούτη την απέραντη μοναξιά, όπου με καταντήσατε, η ζωή μου θα έχει έναν σκοπό νέο, σε τούτον τον παράλογο κόσμο, η ζωή μου θα είναι… το τίποτε!

Απόλυτο σκοτάδι.

ΠΡΑΞΗ ΙΙΙ

Η σκηνή εκτυλίσσεται πολλά χρόνια μετά… μετά τη φυλακή.  Το δωμάτιο βρίσκεται κάτω από ένα σκοτεινό φως.  Στο πλάι παρατηρούμε μια νεαρή με ένα κερί στο χέρι.  Προχωράει με βήμα αποφασιστικό και ανάβει στο πέρασμά της όλα τα κεριά του δωματίου.  Η Anna Grigorievna Snitkina, φωτίζοντας το δωμάτιο, μας κάνει να ανακαλύψουμε το γραφείο τού  Fiodor Dostoïevski, όπου αμέτρητα βιβλία είναι τοποθετημένα στα ράφια, κοντά στο τραπέζι, παντού.  Ο Fiodor καπνίζοντας την πίπα του, πηγαινοέρχεται στον χώρο του γραφείου.  Βρίσκεται στη στιγμή της δημιουργίας… Είναι μια καινούργια μέρα, μια νέα ζωή, όλα μένει να γίνουν!  Όμως τώρα είναι δύο…

Fiodor

Anna, νομίζω μπορούμε ν’ αρχίσουμε.

Anna

Πρέπει να εγκατασταθώ;

Fiodor

Θα ήτανε φρονιμότερο! Της χαμογελά.  Οι ιδέες  συνωστίζονται στο κεφάλι μου.  Είναι καιρός να τις αποθέσω στο χαρτί.  Η Anna, ενώ κάθεται στο τραπέζι, παίρνει ένα φτερό.

Έχεις ήδη τον τίτλο του βιβλίου;

Fiodor

Δεν έχω επιλογή!  Θα είναι Ο Παίχτης!

Anna, έκπληκτη.

Ο Παίχτης; Χρόνος. Τι παράξενος τίτλος!

Fiodor

Ξέρω, ειδικά συγχρόνως με το Έγκλημα και Τιμωρία.  Ωστόσο, φανταζόμουν αυτό το βιβλίο από τη Γενεύη ήδη!  Σιωπή.  Ένας εκδότης ένα συμβόλαιο και πρέπει εγώ να στρωθώ στη δουλειά από ανάγκη!  Γιατί, λοιπόν, όχι αυτή η ιδέα… ένα βιβλίο περί του παιγνίου της τύχης, γραμμένο από ανάγκη!

Anna

Εκτός από σένα δεν υπάρχει άλλος για ν’ ανακατέψει σε τέτοιο σημείο τη ζωή και το έργο.

Fiodor

Αναρωτιέμαι ενίοτε εάν είν’ η ζωή που γράφει το έργο ή εάν είναι το έργο που δημιουργεί τη ζωή…

Anna

Πώς ν’ απαντήσεις σ’ αυτό, αφού εσύ εξυφαίνεις την πραγματικότητα με οδηγό το νήμα του έργου;

Fiodor

Και όταν η ζωή είναι ο κόμβος του έργου!  Έπειτα αλλάζοντας τον τόνο.  Λάβε, Anna, υπ’ όψιν ότι στην αρχή δεν αναζητούσα παρά μια απλή στενογράφο και πως τώρα συνομιλούμε ως εάν ζευγάρι…

Anna, της οποίας κοκκινίζουν τα μάγουλα.
Κι εγώ μια απλή στενογράφος…  ΄Επειτα σε τόνο πιο ζωηρό, ακουμπώντας πάνω στο τραπέζι.  Περιμένω…

Fiodor, σαν να βγαίνει από μια ονειροπόληση.

Ναι, ναι, βέβαια… έχεις δίκαιο… Αρχίζει να της υπαγορεύει το έργο Ο Παίχτης.  Επιτέλους, είμ’ εδώ μετά από απουσία δεκαπέντε ημερών.  Είναι ήδη τρεις ημέρες που οι δικοί μας έφτασαν στο Roulettenbourg.

Anna

Τι παράξενο όνομα! Ο Fiodor, έκπληκτος, σταματά να βαδίζει.

Fiodor

Έτσι αποφάσισα να αποκαλέσω το Wiesbaden. Χρόνος.  Εν τούτοις ο Παίχτης θα είναι πιο αντιπροσωπευτικός… Έπειτα επανέρχεται, ξαναρχίζει να βαδίζει υπαγορεύοντας το κείμενο.  Θεωρούσα πως με περίμενε με την πιο μεγάλη ανυπομονησία, μα έκανα λάθος.  Ο στρατηγός είχε έναν αέρα ακραία ξεδιάντροπο· μου μίλησε με αδιαφορία και μ’ έστειλε στην αδελφή του.  Είναι φανερό ότι βρέθηκαν να δανείζουν χρήματα.  Και μου φάνηκε πως ο στρατηγός ήταν αμήχανος με την παρουσία μου.  Η Maria Philippovna ήτανε πολύ ταραγμένη· μόλις που μου είπε λίγες λέξεις, μα έλαβε τα χρήματα, τα μέτρησε και άκουσε την αναφορά μου ως το τέλος. Περιμένουμε να δειπνήσουμε με τον Mezentsov, τον μικρό Γάλλο, κι έναν Άγγλο· όπως πάντα, από τότε που έχουμε χρήματα, καλούμε κόσμο για δείπνο:  στη μοσχοβίτισα.

Τη στιγμή αυτή ακούμε το ρόπτρο.

Anna

Νόμιζα πως δεν περίμενες κανέναν…

Fiodor, έκπληκτος.

Ωραία περίπτωση!  Ακούμε και πάλι το ρόπτρο.  Μείνε εδώ, Anna, πάνω να δω ποιος είναι…

Βγαίνει.  Η Anna, ακίνητη πάντα, φαίνεται ανυπόμονη.  Ο Fiodor αργεί να επιστρέψει. Tότε, ξαφνικά, ακούμε μια κραυγή.  Είναι μια κραυγή χαράς… Ο
Fiodor επιστρέφει με τον Nikolaï και τον Alexis.

Φίλοι μου, σας παρουσιάζω …

Nikolaï, τον διακόπτει, βλέποντας την Anna.

Irina!

Anna, έκπληκτη.

Anna με λένε.

Fiodor, ανήσυχος.

Η Anna είναι ο… η στενογράφος μου… Ωστόσο, Nikolaï, δεν σε κατηγορώ, διότι η αλήθεια είναι πως μοιάζουν.

Anna

Ποια είναι η Irina, Fiodor;

Fiodor

Μία εικόνα του παρελθόντος.

Nikolaï

Μία κόκκινη ανάμνηση.

Anna

Θά ’θελα να τη γνωρίσω…

Fiodor

Μια μέρα ίσως…

Alexis

Ο Nikolaï πληγώθηκε!

Fiodor, κοιτώντας την αριστερή πλευρά τού Nikolaï.

Να σε φροντίσουμε… Anna, τρέξε να βρεις τα αναγκαία, σε παρακαλώ. Η Anna βγαίνει βιαστικά.

Nikolaï

Δεν είναι τίποτε σοβαρό…

Fiodor

Άφησέ το σε μένα… Έπειτα κάπως μυστικά. Τι συμβαίνει;

Alexis

Μας κυνηγούν!

Fiodor

Μα ποιος και για ποιον λόγο;

Alexis

Η μυστική αστυνομία μάς αναζητά για να μας σκοτώσει!

Η Anna επιστρέφει και αρχίζει να νοσηλεύει τον Nikolaï.

Fiodor

Λοιπόν, Nikolaï, τι συμβαίνει; Χρόνος. Για ποιο έγκλημα κατηγορείσθε; Η Anna μοιάζει να εκπλήσσεται με αυτή την ερώτηση. Ο Nikolaï είναι έτοιμος να απαντήσει, μα ο Alexis τον σταματά δείχνοντας με το βλέμμα την Anna. Ο Fiodor, που παρακολουθεί τη σκηνή, παρεμβαίνει. Μη φοβάστε καθόλου για την Anna. Έχει καρδιά και ξέρει ν’ αγαπάει.

Nikolaï

Δεν πρόκειται για ένα έγκλημα, αλλά για μία εκτέλεση…

Fiodor

Άρα, πραγματικά υπάρχει άνθρωπος που είναι νεκρός!  Η Anna είναι όλο και πιο περίεργη.

Alexis

Δεν ήταν άνθρωποι!

Nikolaï, συνεχίζοντας.

Ο Alexis με βοήθησε να εκτελέσω τους βασανιστές μας…

Anna

Μα για ποιο πράγμα μιλάτε, επιτέλους;

Fiodor

Anna, όλα τούτα ανήκουν στο παρελθόν μου… Ήτανε στα 1849, ανταμώναμε κάθε βδομάδα μυστικά… Θέλαμε να ξαναφτιάξουμε τον κόσμο… Δίχως να το πολυπιστεύουμε… Ώσπου ο Nikolaï μάς ενέταξε… Τότε καταλάβαμε πως το μπορούσαμε.  Μα ήτανε πολύ αργά !

Nikolaï

Ποτέ δεν είναι πολύ αργά!  Σιωπή.  Είχαμε προδοθεί από ένα μέλος του κύκλου Petrachevski, έναν κατάσκοπο της μυστικής αστυνομίας.

Fiodor

Στη συνέχεια, μας καταδίκασαν σε καταναγκαστικά έργα… Σιωπή.  Όχι όλους…

Nikolaï

H μοίρα υπήρξε διαφορετική για τη Varvara και μένα… Μετά από μια στιγμή συγκίνησης, ο Nikolaï επανέρχεται.  Εγώ βασανίστηκα και η Varvara αυτοκτόνησε για διαμαρτυρία.

Anna, πολύ συγκινημένη.

Θεέ μου!

Nikolaï

Ο Θεός δεν έχει να κάνει τίποτε!  Χρόνος.  Σήμερα, όλα έχουν τελειώσει… Εκτέλεσα τον τελευταίο από τους βασανιστές μας.

Fiodor

Πώς θα σε συγχωρήσει ο Θεός, Nikolaï!

Nikolaï

Δεν έχω ανάγκη τη συγχώρεσή του !  Δεν αισθάνομαι ούτε τύψεις, ούτε μετάνοια!

Anna, με συμπόνια.

Οι πληγές της ψυχής δεν αφήνουν ορατά ίχνη.

Nikolaï, τείνοντάς της το χέρι.

Anna, η ψυχή μου ανήλθε την ίδια μέρα με τη Varvara.

Fiodor

Όχι, Nikolaï! Η Varvara  ζει στην ψυχή σου! Σιωπή.  Ο Nikolaï φαίνεται  πληγμένος από αυτή την εικόνα.

Nikolaï, μονολογώντας.

[Είναι αυτός ο πίνακας που είδα στ᾽ όνειρό μου, όχι σαν έναν πίνακα ωστόσο, μα σαν μια πραγματικότητα.  Ήταν όπως και στον πίνακα, ένας μικρός όρμος του ελληνικού Αρχιπελάγους και ήμουν, έμοιαζε, ερχόμενος πάνω από τρεις χιλιάδες χρόνια πριν.  Γαλάζια κύματα και θωπευτικά, νησιά και βράχια, ακρογιαλιές ανθισμένες, σε απόσταση ένα μαγευτικό πανόραμα, το κάλεσμα του δύοντος ηλίου.  Τα λόγια δεν μπορούν να το περιγράψουν.  Ήταν εδώ το λίκνο της Ανθρωπότητας.  Οι άνθρωποι ξυπνούσαν και πήγαιναν για ύπνο χαρούμενοι και αθώοι.  Όμως, τα βράχια και τη θάλασσα, τις λοξές ακτίδες του ήλιου που δύει, όλα τούτα, μου φαινόταν ακόμη σαν να τo έβλεπα καθώς να ξυπνούσα και άνοιγα τα μάτια για πρώτη φορά στη ζωή μου, κυριολεκτικά λουσμένος στα δάκρυα.  Η αίσθηση μιας ευτυχίας άγνωστης μου διέσχισε την καρδιά μου, και είχα ακόμη και πόνο γι’ αυτό.] Ο Nikolaï καταρρέει από την κούραση.

Fiodor, δείχνοντας τον Nikolaï.

Καταλαβαίνεις τώρα, Annouchka, γιατί ήμουν σ᾽ αυτόν και μαζί μ᾽ αυτόν;

Anna

Ναι, Fiodor, καταλαβαίνω.  Αυτός ο άνθρωπος έχει υποφέρει περισσότερο από κάθε άλλον.  Χρόνος.  Δεν είναι άλλος από σένα που μπορεί να τον βοηθήσει. Σιωπή.  Ο Fiodor, έκπληκτος από τούτη τη φράση, φαίνεται ξαφνιασμένος.  Η Anna παραμένει κοντά στον Nikolaï.

Fiodor

Μα τι να κάμω ;

Alexis

Κατ᾽αρχάς πρέπει να μας φιλοξενήσετε για το βράδυ. Αύριο θα φύγουμε την αυγή.

Fiodor

Πώς ;

Alexis

Αν ήρθαμε στο σπίτι σου, είναι γιατί ο Nikolaï  ήθελε να δει για μια τελευταία φορά τον κόσμο! Ο Alexis συμβουλεύεται ένα βιβλίο από τη βιβλιοθήκη.

Fiodor

Τι σημαίνουν όλ᾽ αυτά, Alexis ;

Alexis

Η αποστολή μας εξετελέσθη, οφείλουμε να επιστρέψουμε αμέσως στη Μόσχα.
Ωστόσο, ο Nikolaï θέλησε να ξαναδεί…

Fiodor

Ήρθε, λοιπόν, για μένα…

Alexis

Ακριβώς.  Όμως ένας άνδρας μάς αναγνώρισε και πυροβόλησε τον Nikolaï…

Fiodor

Είμαι, λοιπόν, υπεύθυνος για τον τραυματισμό του…

Anna

Μην το λες αυτό, Fiodor, ήρθε να δει τον τελευταίο του φίλο. Χρόνος.  Είναι βαρύ το τραύμα του…

Fiodor

Πώς ;

Anna

Έχασε πολύ αίμα, εξαντλήθηκε.

Fiodor

Αδελφέ μου!

Alexis

Μην ανησυχείτε, έχει δει κι άλλα τέτοια!

Fiodor

Όχι, η Anna έχει δίκαιο, μετά βίας αναπνέει…

Alexis
Ο Alexis πλησιάζει σπρώχνοντας τον Fiodor κι έπειτα χαστουκίζοντας δυο φορές το πρόσωπο του Nikolaï.

Nikolaï, σύνελθε! Τον ταρακουνάει.

Fiodor

Άφησέ τον !  Χρόνος.  Είμ᾽ εδώ, Nikolaï… Ο Fiodor πλησιάζει τον Nikolaï και παραμένει δίπλα του σαν να προσεύχεται.  Η Anna τότε βάζει το χέρι της πάνω στον ώμο τού Fiodor. Εμείς θα ζήσουμε και θα πεθάνουμε στο σκοτάδι.  Σιωπή. Μια μέρα, μου είπε πως δεν είχε ακόμη γνωρίσει το απόλυτο, μα πως το γνώριζε, όπως εκείνος που πάσχει από αϋπνία, γνωρίζει τον ύπνο, εκείνος που κοιτά το σκότος γνωρίζει το φως ! Σκύβει μια τελευταία φορά πάνω στον Nikolaï, ο οποίος παρέδωσε ψυχή.  Και μπροστά, ο άπιστος Alexis, κάνει το σημείο του σταυρού.  Τότε η Anna σηκώνεται και σβήνουν ένα-ένα όλα τα κεριά του δωματίου, που πλημμυρίζει με ένα βαθύ μαύρο.  Απόλυτο σκοτάδι.

Ο Fiodor Dostoïevski είναι μόνος, καθήμενος στο γραφείο του.  Σκέφτεται μέσα σε έναν πυκνό καπνό, σαν να είχε εργαστεί όλη τη νύχτα.  Χαράζει η αυγή και η Anna την συνοδεύει μπαίνοντας στο δωμάτιο, αυτή τη φορά, φωτισμένη από ένα πολύ λαμπερό φως.

Anna

Πέρασες μια λευκή νύχτα;

Fiodor

Προσευχήθηκα, καθώς σκεφτόμουν τον Nikolaï… Έπειτα με έναν τόνο διαφορετικό. Δεν καταλαβαίνω!

Anna

Τον θάνατο του φίλου σου ;

Fiodor

Τα μυστήρια της ανθρώπινης ψυχής.  Σιωπή.  Μέσα στον χρόνο, με τον Nikolaï, δεν ήμασταν παρά μόνον ένα πρόσωπο.  Ο καθένας ήταν η άλλη πλευρά του άλλου. Όμως με τη φυλακή και κυρίως με τον θάνατο της Varvara, ο καθρέφτης έσπασε μέσα στον χρόνο.  Εγώ κατέφυγα στη ζωή του βιβλίου και ο Nikolaï επέλεξε τον θάνατο της ψυχής.  Χρόνος.  Και οι δύο επιλέξαμε την άρνηση του κράτους. Σιωπή.  Με το κάτεργο, η κατάσταση της εξέγερσης έχασε το νόημά της, η ουσία ήταν το άλλο.  Με τον θάνατο, η κατάσταση της καταστολής έγινε ένας προσωπικός εχθρός, η ουσία δεν ήταν παρά μόνον αυτό.

Anna

Μια απόκλιση ουσιαστική…

Fiodor

Ναι, αυτός ακριβώς είναι ο όρος.  Κι ωστόσο μέσα σ᾽ αυτήν την απόκλιση, ο δεσμός της φιλίας παρέμεινε άθικτος.  Επιβίωσε από όλα! Ο Nikolaï παρέμεινε πάντοτε ο φίλος μέσα στον χρόνο.

Anna

Υπήρξε προφανώς το ίδιο για τον Nikolaï.

Fiodor

Ακριβώς αυτό είναι το πιο περίεργο !  Για μένα, όλα ήταν απλά, γιατί θεωρώ ότι η ανθρώπινη ύπαρξη είναι θεμελιωδώς καλή. Και ακόμη και αν οι αντιξοότητες της ζωής  διαβρώσουν τούτη τη φυσική καλοσύνη, κάποιες εξαιρετικές υπάρξεις καταφέρνουν να τη διατηρήσουν για να αγαπούν την Aνθρωπότητα. Και ο Nikolaï ήταν μέρος αυτών των όντων…  Ενώ, για κείνον, εγώ δεν μπορούσα να είμαι, στην καλύτερη περίπτωση,  παρά μόνον ένας ακόμη συγγραφέας, που περιγράφει την φρικαλέα δυστυχία της ανθρώπινης συνθήκης.

Anna

Μην το λες αυτό, Fiodor. Είμαι σίγουρη πως ο Nikolaï μπορούσε να βλέπει σε σένα τον άνθρωπο, έναν από τους σπάνιους που είναι ικανοί να  λαξεύσουν τα συναισθήματα, για να ανακαλύψουν τη βαθύτητα της ψυχής μας και να κοιτάζουν την ανυπαρξία, δίχως να φοβούνται, χάρις στην πίστη σου στον άνθρωπο.

Fiodor

Ωστόσο, ανακαλύπτω σιγά-σιγά, πως ο άνθρωπος δεν είναι τίποτε χωρίς τον Θεό.  Ενώ ο Nikolaï δεν πίστευε στον Θεό…

Anna

Κι έχει τόση σημασία ; Δεν οφείλουμε να δεχόμαστε τον άλλον όπως είναι ;

Fiodor

Δεν είμαι σίγουρος…

Anna

Fiodor, κάθε στοιχείο του έργου σου δεν είναι ένα κομμάτι που υπερβαίνει τη ζωή;

Fiodor

Και αν εγώ δεν ήμουν ο μάρτυρας της υπέρβασης;

Anna

Ποια η διαφορά για εμάς ;  Αφού είσ᾽ εσύ που μας την αποκαλύπτεις !

Fiodor, σκεφτικός.

Το όραμα του Nikolaï… Σιωπή.  Απουσία Θεού, δεν αποδέχεται παρά μόνον τον Προφήτη.  Χρόνος. Και ο Προφήτης δεν πίστευε παρά μόνο σ᾽εκείνον… Δεν πέθανε πηγαίνοντας να δει τον τελευταίο του φίλο. Ήρθε για να πεθάνει και να δει τον πρώτο Προφήτη.  Σιωπή.  Το έργο μου αναγγέλει τον ερχομό του… Διότι ο Nikolaï αποφάσισε να γίνει Θεός! Απόλυτο σκοτάδι.

(H σκηνή εξελίσσεται πολλές εβδομάδες μετά τον θάνατο του Nikolaï.  Ο Fiodor υπαγορεύει στην Anna τον επίλογο του έργου Έγκλημα και Τιμωρία.  Κατά τη συνήθειά του,  περπατάει  στη σκηνή γρήγορα, μα το βήμα του φαίνεται πιο βαρύ, το πρόσωπό πιο σοβαρό.  Έχει συνείδηση του ποιος είναι. )

Fiodor

[Κάτω από το προσκέφαλό του βρισκόταν ένα Ευαγγέλιο.  Το πιάνει μηχανικά.  Το βιβλίο τούτο ανήκε στη Sonia.  Ήταν εκεί που του είχε διαβάσει άλλοτε την ανάσταση του Λαζάρου.  Στην αρχή  της αιχμαλωσίας του, περίμενε να τον διώκει με τη θρησκεία της.  Πίστευε ότι επρόκειτο να του πετάει ακατάπαυστα το Ευαγγέλιο στο κεφάλι και να του προτείνει θρησκευτικά βιβλία.  Όμως, προς μεγάλη του έκπληξη, δεν είχε γίνει κάτι τέτοιο·  μία φορά δεν του είχε προτείνει να του δανείσει το Ιερό Βιβλίο.  Αυτός ο ίδιος της το είχε ζητήσει, λίγο καιρό πριν την αρρώστια του κι εκείνη του το είχε φέρει, δίχως τίποτε να πει.  Δεν το είχε ανοίξει ακόμη.  Και τώρα ακόμη, δεν το άνοιγε, αλλά μία σκέψη διέσχισε το πνεύμα του: “η πίστη της  μπορεί να είναι λιγότερο φωτεινή τώρα ή, τουλάχιστον, τα συναισθήματά της, οι τάσεις της, δεν μπορεί να είναι κοινά μας;] … ο Fiodor κοίταξε για μια στιγμή την Anna που σημείωνε ακούραστα, σχεδόν ευλαβικά, κάθε ένα από τα λόγια του.  Anna, αυτό είναι μια εντύπωση ή μία ψευδαίσθηση;

Anna, έκπληκτη.

Ποιο, Fiodor;

Fiodor

Η εξέλιξη της σχέσης μας… Σιωπή.

Anna, ντροπαλή.

Δεν ξέρω, Fiodor.

Fiodor

Λυπάμαι, δεν ήθελα να σε…

Anna

Μα δεν μ᾽ ενοχλείς.

Fiodor, συνεχίζοντας την αφήγησή του.

[H Sonia, κι εκείνη επίσης, ήταν ταραγμένη εκείνη την ημέρα και τη νύχτα υποτροπίασε η ασθένειά της. Μα ήτανε τόσο χαρούμενη, με μια ευδαιμονία τόσο απροσδόκητη, που σχεδόν την ετρόμαζε.  Επτά χρόνια!  Μόνον επτά χρόνια!
Μέσα στη μέθη των πρώτων ωρών, λίγο έλειψε να θεωρήσουν και οι δύο εκείνα τα επτά χρόνια σαν επτά ημέρες.  Ο Raskolnikov αγνοούσε πως αυτός ο νέος βίος δεν του προσφέρετο διόλου ως δώρο και πως έμελλε να τον αποκτήσει αντί μακρών ηρωικών προσπαθειών… Σιωπή.  Όμως, εδώ αρχίζει μια ιστορία άλλη, αυτή της μακράς παλιγγενεσίας ενός ανθρώπου, της προοδευτικής αναγέννησής του, της βαθμιαίας μετάβασής του από έναν κόσμο σε έναν άλλον, της γνώσης του που προοδεύει με μια πραγματικότητα απολύτως άγνωστη ως τώρα.  Εδώ θα μπορούσαμε να ανακαλύψουμε το υλικό ενός νέου διηγήματος, μα το δικό μας περατώθηκε.]  Μακρά σιωπή.  Anna;

Anna

Ναι, ωραία, σημειώθηκαν όλα.

Fiodor

Όχι, ήθελα να πω…

Anna

Ναι, Fiodor…

Fiodor

Θα ήθελα να σου διηγηθώ μια παραβολή.  Σιωπή. Είναι η ιστορία ενός καλλιτέχνη του οποίου η ζωή υπήρξε τραγική, ο οποίος είχε ήδη χάσει μια αγαπημένη γυναίκα, που έπασχε από μια ανίατη ασθένεια, πρόωρα γερασμένου, σκοτεινού και υπόπτου χαρακτήρα. Μάλλον έχει ταλέντο, είναι ωστόσο άτυχος που δεν κατάφερε ποτέ να ενσαρκώσει τις ιδέες του, με τη μορφή που επιθυμούσε και η σκέψη αυτή τον βασάνιζε συνεχώς… Χρόνος. Ο καλλιτέχνης αυτός, είμ᾽ εγώ, που σου έχω ομολογήσει τον έρωτά μου και σου έχω ζητήσει να γίνεις γυναίκα μου… τι θα μου απαντούσες;

Anna

Θα σου απαντούσα πως θα σ᾽ αγαπώ σε όλη μου τη ζωή.

Σκοτάδι.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ένας άνδρας μόνος κάθεται πάνω σ᾽ ένα διπλό πάγκο.  Έχει την πλάτη γυρισμένη στη σκηνή.  Χιονίζει πάνω στη μοναξιά του… Ωστόσο, φαίνεται να κρατά ένα κερί στο χέρι.  Όλη του η ψυχή είναι συγκεντρωμένη σ᾽ αυτό.  Το αποθέτει ευλαβικά στον πάγκο, έπειτα σηκώνεται αργά για να κάνει μια στροφή.  Απέναντι από τη σκηνή, μπροστά στον πάγκο, αναγνωρίζουμε τότε αυτόν τον κόσμο τον εγκλεισμένο μέσα σε έναν άνθρωπο:  είναι ο ποιητής σε εξορία.

Ποιητής εξέλιξη του Palm

Πάνω στα ερείπια του παρελθόντος, ένα κείμενο εγκαταλελειμμένο

παραμένει η μόνη απόδειξη.

Κάθε λέξη του είναι ένα ίχνος του πόνου.
Ο πόνος της ζωής έναντι του θανάτου.
Όλα έμοιαζαν τόσο ειρηνικά στην αρχή
κι ωστόσο ήταν μια νύχτα μεταμορφωμένη…
Όλα όσα δεν είναι σκέψη είναι μηδαμινά!
Διότι οι ιδέες και οι λέξεις δεν είναι παρά σκέψεις.
Και τα υπόλοιπα δεν έχουν νόημα.
Ο χρόνος, ωστόσο, δείχνει
πως η ζωή
δεν είναι παρά στιγμή φευγαλέα
ανάμεσα σε δύο αιωνιότητες
θανάτου.
Και η σκέψη
μια ιδέα μέσα στη ζωή.
Ένας κεραυνός που σχίζει
μια άπειρη νύχτα.
Όμως τούτος ο κεραυνός είναι τα πάντα!

Είσοδος των Δημιουργών στη σκηνή, φέρων ο καθένας ένα κερί.

Τη νύχτα αυτή,
αστραποβόλησε
και ψυχές ξεπήδησαν από τη γη.
Η συνείδηση ράπισε
το όνειρο με την πραγματικότητα.
Τότε, ο ερυθρός ήλιος ανέτειλε
πάνω στους ανθρώπους
και η Ανθρωπότητα γεννήθηκε,
έτοιμη να ζήσει το πάθος της.
Έτσι ξεκίνησε τον αγώνα
ως την κορυφή.
Ο τοξότης και το φτερό έσπασαν πάνω στον σταυρό.
Και το ον
βρέθηκε απέναντι στο κενό.
για να δημιουργήσει τον κόσμο.

Οι Δημιουργοί συγκλίνουν στον πάγκο του κατηγορητηρίου γονατιστοί…

Μα η αδικία χτύπησε τη συνείδηση ως το θάνατο
και οι αδυσώπητες σκιές βασανίστηκαν
το φως…
Οι Δημιουργοί στέκονται ο ένας κοντά στον άλλον.
Έτσι η δειλία θρυμμάτισε την τόλμη.
Τότε οι επιζήσαντες μεταμορφώθηκαν…
Έγιναν
η μνήμη του μέλλοντος
και ο μαχητής του εσχάτου.
Και το έργο δημιούργησε το ον,
με την ανάσταση του ανθρώπου.
Ήταν τότε που ο Προφήτης μίλησε
για εκείνον:  “Θα έρθει ν’αγαπήσει την Ανθρωπότητα!”
Κι εκείνος…
προκάλεσε το κενό
καταργώντας το καλό και το κακό.
Απέναντί του, όλα επιτρέπονταν. Όλα ήταν συνείδηση.
Είχε γίνει η ουσία.
Και ο Προφήτης κατάλαβε :
είχε γεννηθεί για να υποφέρει
είχε πεθάνει για ν’ αγαπά.
Η ιεροσυλία μεταμόρφωσε τη διάνοια
η θυσία γέννησε το Συμπαντικό.

Ο Fiodor και ο Nikolaï πλησιάζουν ο ένας τον άλλον.

Μέσα στο σκοτάδι,
καθένας ήταν το διπλό του άλλου,
μέσα στο φως
έγιναν το Ένα.
Και το ένα δημιούργησε τον χρόνο.
Ο σκλάβος που είχε ξεσηκώσει τον λαό του
στο εξής θα ήταν
ο άνθρωπος της Ανθρωπότητας.

Και με το τέλος των μαρτυρίων
θα έλθει ο χρόνος της αγάπης.

Η Anna και η Varvara πλησιάζουν τον Fiodor και τον Nikolaï.

Όπου οι άνθρωποι ελεύθεροι θα ενωθούν
όπου η ζωή θα αποκτήσει
τα δικαιώματά της
για να πληθύνει και πάλι
τούτη τη γη της επαγγελίας
με τα παιδιά της αγνότητας
της αθωότητας και της καλοσύνης.

Και οι άνθρωποι θα ζουν εν ειρήνη
διότι ένας δυστυχής
πεθαίνει ακόμη
παρ’ όλο που θυσίασε τα πάντα.
Δίχως κατηγορητήριο,
για το καλό της Aνθρωπότητας,
ήταν καταδικασμένος
να εκτίει την αιωνιότητα
του κενού…

Το ον
θυσίασε την αιωνιότητα
για να χαρίσει την ημέρα!

Η σκηνή φωτίζεται.

Αυλαία.