Ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της αραβικής επιστήμης είναι σίγουρα ο Νασίρ Εντίν Αττουσί (1200-1273). Εγκυκλοπαιδικό πνεύμα και σχετικά πρωτότυπο, άγγιξε ή εμβάθυνε όλα τα θέματα με γνώσεις και δεξιοτεχνία που του χάρισαν στον μουσουλμανικό κόσμο. Αυτός ο μεγάλος άνθρωπος άφησε πολλά και σημαντικά έργα, αλλά και ποικίλα, τα οποία είναι σχεδόν παντελώς άγνωστα στην Ευρώπη. Δεν πιστεύουμε ότι μπορούμε να συναντήσουμε πολλά έργα μεγαλύτερου ενδιαφέροντος από αυτό το σύγγραμμα του τετράπλευρου, το οποίο μόλις μας αποκάλυψε ο πολυπράγμων εκδότης της Κωνσταντινούπολης. Το αραβικό χειρόγραφο από το οποίο έγινε η έκδοση είναι χωρίς το όνομα του συγγραφέα, αλλά ο τίτλος του εμφανίζεται σε μερικούς καταλόγους των έργων του Νασίρ Εντίν. Επιπλέον στην αρχή γράφεται ότι ο συγγραφέας που είχε γράψει το βιβλίο στα περσικά, το μετέφρασε ο ίδιος στα αραβικά, κι ότι είχε τελειώσει τη σύνθεση το 1260. Αυτές οι ενδείξεις επιβεβαιώνουν με ισχυρό τρόπο την απόδοση  που πρότεινε ο εκδότης.

Μπορέσαμε να δούμε αυτό το χειρόγραφο στον Εδέμ Πασά που το έχει και σήμερα. Είναι του 677 (μουσουλμανικός χρόνος) και σε καλή κατάσταση διατήρησης. Η γραφή είναι εκπληκτική λόγω λεπτότητας. Η αποκρυπτογράφησή του απαίτησε πολύ υπομονή και προσοχή. Τα σχέδια που είναι πολλά, έχουν μερικά λάθη σημειώσεων που είναι δύσκολα ν’ αποφύγει ο συγγραφέας σε γραπτά τέτοιου τύπου. Αλλά αυτό το μικρό ελάττωμα δεν μπορεί να μειώσει την αξία αυτού του σπάνιου χειρόγραφου, το οποίο μπορεί να είναι και μοναδικό αλλά κι εκτός από την ακρίβεια της υλικής του εκτέλεσης προσφέρει επιπλέον, ως πιστοποιητικό της ορθότητας του κειμένου, το πλεονέκτημα ότι είναι σχεδόν σύγχρονο του συγγραφέα του κειμένου.

Το θέμα και οι ιδιάζουσες αρετές συνιστούν αυτό το γραπτό. Το θέμα είναι η απαρίθμηση των τριγωνικών σχημάτων και τετράπλευρων σχεδιασμών στο επίπεδο και στη σφαίρα, οι σχέσεις στις οποίες παράγουν, οι τριγωνομετρικοί τύποι που βρίσκονται από αυτές τις σχέσεις και των μοντέρνων συγγραφέων που ανακαλύφθηκαν με άλλες μεθόδους και τελικά η επίλυσή των τριγώνων. Οι αρετές με τις οποίες ξεχωρίζει αυτό το σύγγραμμα είναι η πρωτοτυπία της μεθόδου, η συνοχή της σύνθεσης και της προσοχής, σπάνια στους ανατολίτες μαθηματικούς, να αναφέρονται οι συγγραφείς των θεωρημάτων που χρησιμοποιούνται.

Μπορεί το προσωπικό μερίδιο του Νασίρ Εντίν σε αυτό το βιβλίο να είναι μικρό, αλλά αυτός συνέλεξε με ένα πραγματικό ταλέντο έκθεσης κι ένα πνεύμα σύνθεσης πραγματικά επιστημονικό, τις εργασίες των προηγουμένων. Δεν γνωρίζουμε έως τώρα ποια τεράστια επιτεύγματα είχαν γίνει στην τριγωνομετρία από τους Άραβες.

Αυτό το βιβλίο ρίχνει φως σε αυτό το κομμάτι της ιστορίας των επιστημών. μας δείχνει τους Άραβες επιστήμονες, ήδη από τον Δέκατο τρίτο αιώνα να κατέχουν μεθόδους που δημιούργησαν και τις οποίες τολμούν να βάλουν σε αντιπαράθεση με τις αρχαίες. Μας τους δείχνει να κάνουν χρήση της τριγωνομετρίας με διαδικασίες που είναι ανάλογες από τις δικές μας, να αναρωτιούνται για τη γενική επίλυση των τριγώνων και να απαντούν με θεμελιακούς τύπους που χρησιμοποιούμε και τώρα. Οι κατακτήσεις που είχαν κάνει όμως δεν εισήλθαν στη Δύση και οι επιστήμονες της Αναγέννησης έπρεπε να ξανακάνουν τις ανακαλύψεις τους.

Βαρόνος Καρρά ντε Βω.

Τελειώνοντας θα ήθελα να συγχαρώ τον εξοχώτατο μεταφραστή που γέμισε τις ελεύθερες ώρες του γνωστοποιώντας στον σοφό κόσμο ένα έργο τόσο ενδιαφέρον κι άξιο να αποσυρθεί από τη λήθη που μας φοβέριζε ότι θα ήταν αιώνια.

Paul Tannery

Πωλ Ταννερύ