378 - Μια εκκεντρική άποψη του ρόλου του κέντρου

Ν. Λυγερός
Μετάφραση από τα αγγλικά από την Αθηνά Κεχαγιά

Μία από τις πιο ισχυρές εκτιμήσεις του Emmanuel Lasker, ο οποίος υπήρξε παγκόσμιος πρωταθλητής σκακιού για αρκετές δεκαετίες, ήταν η σύσταση να παίζεις, όχι την καλύτερη κίνηση, αλλά την πιο δυσάρεστη για τον αντίπαλο.
Αυτή η ανατρεπτική ιδέα ανήκει στην επιθετική, ανομοιόμορφη συλλογιστική, ποικιλοτρόπως. Ουσιαστικά, τινάζει την αυστηρή βάση στο σκάκι, διότι εισάγει μια μη αντικειμενική έννοια. Δεύτερον, ερμηνεύει το παίγνιο του σκακιού ως μια σημαντική κατάσταση της στρατηγικής και όχι ως μια συγκεκριμένη. Τελικά, κάνει τα περισσότερα από τα χαρακτηριστικά του αντιπάλου και έτσι, περιπλέκει την διαπροσωπική δομή χωρίς να τον/την γνωρίζει. Διότι ακόμη και αν οι κινήσεις του/της είναι μερικές φορές προβλέψιμες, εξακολουθεί να είναι ένας παράγοντας αστάθειας για τον παίκτη. Η αξία αυτής της άποψης προέρχεται επίσης από το γεγονός ότι δεν αρκείται στα υποτιθέμενα αυστηρά γνωστικά χαρακτηριστικά.
Ένα παίγνιο σκακιού δεν είναι πλέον ένα πνευματικό παιχνίδι, αλλά μια ειδική περίπτωση απόλυτης αντιπαράθεσης σε ένα πλαίσιο όπου η ψυχολογία και η μετα-στρατηγική διεισδύουν.
Αν και ο στόχος μας δεν είναι να ορίσουμε έναν κατηγορηματικό ισομορφισμό μεταξύ της ιδέας του Λάσκερ και μιας συγκεκριμένης κατάστασης εντός πολεμολογικού πλαισίου, θεωρούμε ότι, απορρίπτοντας κάποιες βέβαιες αξίες σε ένα αντισυμβατικό πλαίσιο αποτελεί ένα εξαιρετικό μέσο, όχι μόνο ώστε κάποιος να εκπλήξει τον αντίπαλο, αλλά και να θέσει υπό αμφισβήτηση ακόμη και την μη αμφισβητούμενη καθολικότητά τους. Έπομένως αφορά στην συμβολική αξία του ελέγχου του κέντρου σε μια μάχη.
Κατά έναν σχεδόν συγκεκριμένο τρόπο, το κέντρο αποτελεί το βασικό στοιχείο της τακτικής. Ωστόσο, ακριβώς αυτή η ιδέα υποδηλώνει, ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί με διαφορετικό τρόπο, ώστε να χρησιμοποιήσει δυσμενώς τη σημαντικότητά του. Εκμεταλλευόμενοι αυτή την αντικρούσιμη ιδέα σε μια κρίσιμη στιγμή μπορεί να προβεί μοιραίο για τον αντίπαλο. Κατά τη διάρκεια της μάχης του Μαραθώνα, όταν ο Πέρσης αξιωματικός διέταξε το περίφημο ιππικό του να επιτεθεί ταυτόχρονα στην Αθήνα, ο στρατηγιστής Μιλτιάδης πήρε την πρωτοβουλία για μια επικίνδυνη δράση:συνετή όσον αφορά την επιλογή, επικίνδυνη όμως ως προς την εκτέλεσή της. Εκμεταλλευόμενος την απουσία της αντιξοότητας του ιππικού, έκανε το μεγαλύτερο μέρος της δυναμικής διείσδυσης της φάλαγγας οπλιτών του. Ωστόσο, σε αντίθεση μιας κλασικής επίθεσης, θυσίασε το κέντρο του και ενίσχυσε τις πτέρυγές του. Για να θέσει τους Πέρσες τοξότες σε δυσμενή θέση, διέταξε μια ραγδαία επίθεση επαναπαυόμενος στην βαριά προστασία της φάλαγγας. Οι οπλίτες που είχαν επιζήσει μέσα από τα βέλη των Περσών, κατάφεραν να σπάσουν τις πτέρυγές τους, καθώς έσπαζε το ελληνικό κέντρο. Ωστόσο, ήταν αυτός ο συνδιασμός σχηματισμών που σήμανε την καμπανοκρουσία θανάτου του περσικού στρατού. Διότι βρέθηκε αντιμέτωπος με τον κίνδυνο της περικύκλωσης: οδηγώντας κυρίως σε πιθανή οπισθοχώριση του μετώπου χωρίς τη δυνατότητα να φθάσει το στόλο του. Κατόπιν αυτής της διάταξης, το κέντρο ελέγχου για τα δύο αντιπαρατιθέμενα μέρη θα είχε την τάση να σταθεροποιήσει το μέτωπο, και έτσι θα είχε θετική έκβαση για τον περσικό στρατό. Αντιθέτως, η διάσπαση του ελληνικού κέντρου άλλαξε την κατάσταση μέσω της δυναμικής της. Ομολογουμένως, αυτό to χτύπημα δεν ήταν το καλύτερο από μια γενική άποψη (με την παρουσία του ιππικού για παράδειγμα), αλλά αυτό ήταν μακράν το πιο δυσάρεστο για τον αντίπαλο, διότι απέκτησαν μια ανυποστήρικτη θέση μέσω της δικής τους δύναμης.
Εν τέλει, ο Μιλτιάδης έδειξε πώς η δυναμική των άκρων θα μπορούσε να είναι υπέροχη, συνδυάζοντας αυτή την ιδέα με την υπερφαλάγγιση της πτέρυγας, η οποία είναι μόνο μια άλλη πτυχή, που είναι η απόρριψη της βασικής σημαντικότητας του κέντρου.
Τέλος, αυτό το γενικό παράδειγμα υποδηλώνει ότι δεν είναι απαραίτητο να είναι κάποιος ο καλύτερος για να κερδίσει μια μάχη, αλλά να είναι απλώς καλύτερος από τον άλλον.