Θα ήθελα να σας καλησπερίσω όλους, ουσιαστικά την Ανθρωπότητα σ’ αυτόν το χώρο. Με άγγιξε το βλέμμα της επιζήσασας γιατί αγχώθηκε που δεν είχαν ανάψει όλα και μερικές φορές κι εμείς ξεχνάμε πόσο σημαντικά είναι αυτά τα κεριά. Θα ήθελα να σας μιλήσω για αυτό το φως, με έναν τρόπο πολύ διαφορετικό. Άρα όσοι ξαφνιαστούν να ξέρουν ότι είναι από Αγάπη Ανθρωπότητας και μόνο. Άκουσα λόγους να μιλούν γι’ αυτό το θέμα. Νιώθω τις λέξεις όταν έρχονται από την καρδιά, νιώθω τις λέξεις όταν έρχονται από το μυαλό. Θα ήθελα να συνδυάσουμε και τις δύο. Μιλάμε πολύ συχνά για τα θύματα και ξεχνάμε να τους ονομάζουμε αθώους. Μιλάμε για τους μάρτυρες, ξεχνάμε να πούμε ότι ήταν ήρωες. Μιλάμε για τη γενοκτονία, εδώ ειδικά για το Shoah και δεν καταλαβαίνουμε ότι είναι ένα έγκλημα κατά της Ανθρωπότητας αυτή η γενοκτονία και δεν αφορά μόνο και μόνο μερικούς ανθρώπους. Αυτοί οι άνθρωποι στοχοποιήθηκαν από ένα βάρβαρο καθεστώς. Δεν ήταν μόνο οι Ναζί και χάρηκα όταν κατάλαβα ότι υπήρχαν και έμμεσες αναφορές. Υπάρχουν και αυτοί που αδιαφορούν, υπάρχουν οι έμμεσοι και οι άμεσοι συνεργάτες. Υπάρχουν αυτοί βέβαια που ξεχνούν. Ακούμε συχνά το «ποτέ ξανά» κι επειδή ασχολούμαστε με θέματα στρατηγικής μπορώ να σας πω ότι συχνά αυτό το «ποτέ ξανά» γίνεται «πότε και πάλι». Γιατί βλέπουμε κι άλλες γενοκτονίες και βλέπουμε ότι αυτό το παράδειγμα δεν επαρκεί, για να καταλάβουν μερικοί πόσο επικίνδυνο είναι να είναι της αδράνειας και να αδιαφορούν. Αυτά που έχουν υποστεί οι Εβραίοι, δεν είναι απλώς ένα έγκλημα, είναι πραγματικά κάτι το οποίο είναι εναντίον της Ανθρωπότητας. Το έχουν υποστεί επειδή απλώς γεννήθηκαν, χωρίς καμία άλλη ενοχή. Ήταν λοιπόν αθώοι, θα μπορούσαμε να πούμε. Στην πραγματικότητα, να ξέρετε ότι δεν γεννιόμαστε αθώοι, γεννιόμαστε αγνοί. Για να είσαι αθώος πρέπει κάποιος να σε αθωώσει. Τότε γίνεσαι αθώος. Δεν γεννηθήκατε επιζήσασα, γίνατε. Το ξεχνάμε αυτό. Και ξεχνάμε πόσο βαρύ είναι το έργο της μνήμης. Ξεχνάμε βέβαια και τους Δίκαιους, οι οποίοι δεν μπορούν να γεννηθούν Δίκαιοι. Μπορούν μόνο να παράγουν ένα έργο και να κατηγορηθούν ότι ήταν Δίκαιοι, από ένα βάρβαρο καθεστώς. Δίχως αυτή την κατηγορία δεν μπορούν να πουν ότι ανήκουν στους Δίκαιους των Εθνών. Θέλω απλώς να υπενθυμίσω μερικές έννοιες, μάς βοήθησε σίγουρα ο Lemkin με την επινόηση της λέξης γενοκτονίας, άρα αυτό που έχει σημασία είναι κατά πόσο είναι ανθρώπινο. Πρώτα απ’ όλα πρέπει να καταλάβουμε ότι μόνο η μνήμη είναι ικανή να ξεπεράσει το όριο του θανάτου. Ξεχνάμε επίσης ότι ο θάνατος είναι φυσιολογικός ενώ η λήθη είναι απάνθρωπη, ξεχνάμε ότι δεν προσπάθησαν να σκοτώσουν μόνο ανθρώπους προσπάθησαν να σκοτώσουν έναν πολιτισμό, ένα κομμάτι της Ανθρωπότητας έτσι ώστε να μην υπάρχει πια, σαν να μην είχε γεννηθεί. Εδώ είδα ανθρώπους που είναι μεγάλης ηλικίας και μικρά παιδιά, είδα κι ανθρώπους βέβαια που είναι εδώ επειδή θεωρούν ότι πρέπει να είναι εδώ, αλλά να ξέρουν ότι είδα πολλούς ανθρώπους που είναι εδώ επειδή είναι το πρέπον. Είναι το πρέπον γιατί είναι ο μόνος τρόπος μέσα σε αυτόν τον ιερό χώρο όχι να θυμηθούμε αλλά να μην ξεχάσουμε. Αυτοί που θυμούνται στο τέλος ξεχνούν, κουράζονται. Αυτοί που δεν ξεχνούν θυμούνται για πάντα και δεν κουράζονται, γιατί είναι υπεύθυνοι για τους άλλους. Άρα χάρηκα πάρα πολύ όταν ο Μόρις χρησιμοποίησε αυτή την έκφραση, γιατί δεν είναι μόνο η μνήμη είναι και η ευθύνη. Μια μνήμη που έχει ευθύνες είναι πιο δύσκολη, έχει μια βαρύτητα, έχει ένα χρέος και ένα καθήκον. Πολλοί από εμάς θεωρούν απλώς ότι η μνήμη είναι κάτι το παθητικό. Η μνήμη πρέπει είναι ενεργητική, για να είναι ενεργητική όμως θέλει διδασκαλία. Σε αυτό το χώρο δεν υπάρχει μόνο η θρησκεία υπάρχει και η διδασκαλία, αυτή η διδασκαλία είναι αυτή που μας επιτρέπει να θυμόμαστε πράγματα που δεν έχουμε ζήσει. Το είπε πολύ σωστά ο περιφερειάρχης, ουσιαστικά μόνο μία έχει δικαίωμα να μιλήσει εδώ και τελικά δεν μιλά και μιλάμε εμείς γι’ αυτήν. Όμως βέβαια της αναθέσαμε να μας δώσει το φως. Μόνο και μόνο που είναι μαζί μας αλλάζει το γεγονός. Θα μπορέσει να φύγει πιο εύκολα γιατί ξέρετε, όταν βλέπετε μία μάνα, όταν βλέπετε μία γιαγιά που τα έχει καταφέρει, κατάφερε τελικά να νικήσει ακόμα και τη βαρβαρότητα, να κάνει παιδιά και εγγόνια και να μας δείξει ότι μια γυναίκα μπορεί να τα καταφέρνει. Οι άντρες δυσκολεύονται. Το παράδειγμα της γυναίκας, της μάνας, της γιαγιάς, νομίζω ότι είναι καλό γιατί ξέρουν τι σημαίνει δυσκολία, ξέρουν τι σημαίνει μαιευτική από μέσα, όχι μέσω της φιλοσοφίας, μέσω της πράξης. Εδώ εμείς είμαστε τα παιδιά σας, τα εγγόνια σας, οι άλλοι, οι άλλοι που ξέρουν ότι δεν πρέπει να ξεχάσουν. Και δεν αρκεί η παρουσία για να είμαστε της ουσίας. Είναι οι άλλοι που ξέρουν ότι σε κάποια φάση θα φύγετε και μπορεί και πάλι να στεναχωριέστε αν τα κεριά θα είναι αναμμένα. Θα είναι αναμμένα. Να είστε καλά.

Ιερά Συναγωγή, Λάρισα 24/01/2019