Εδώ πρέπει να είμαστε στα σαράντα συν αυτό πενήντα. Και το φάρδος πενήντα. Νικολέτα, άμα δεν μετρήσεις καλά το φάρδος οι γωνίες που έχεις, είναι ότι άμα κάνεις πόσα σκαλοπάτια βλέπεις σε σχέση με το πόσα καθίσματα τότε έχεις την χρυσή τομή, 1,618 ο αριθμός τ ή φ ανάλογα. Εδώ το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου είναι πιο εντυπωσιακό γιατί είναι πάνω από το μισό, δηλαδή μπορείς να ακούς και πίσω. Βλέπεις οι δύο γραμμές που είναι κάτω, είναι λίγο πιο πέρα από το μισό της ορχήστρας. Δεκατέσσερις χιλιάδες θέσεις, άρα από τα πιο μεγάλα, όχι το πιο μεγάλο, το Άργος είναι είκοσι χιλιάδες. Άρα εδώ αυτό που είναι πιο εντυπωσιακό είναι ότι είναι φτιαγμένο όλο, ενώ το άλλο είναι λαξευμένο πάνω στον βράχο. Άρα αυτός έχει δομές και υποδομές από κάτω που το κάνουν πιο ελαφρύ, γιατί εμείς τώρα νομίζουμε ότι όλο αυτό είναι μόνο μάρμαρο, στην πραγματικότητα έχει σκελετό και το μάρμαρο είναι τοποθετημένο από πάνω. Άρα έχει υποδομές για να μπορείς να το σηκώσεις, τέτοιο βάρος. Πάντως είναι μακράν το αγαπημένο μου, διότι έχει και μια δομή που είναι πολύ ανθρώπινη. Βλέπεις τη γωνία πώς πάει η κλίση, η ορχήστρα φαίνεται ανθρώπινη. Στο Άργος δεν είναι, είναι πολύ πιο μεγάλο, εδώ θες να δεις την παράσταση. Και έχει ενδιαφέρον γιατί το αρχαίο θέατρο δημιουργείται σε χώρο θεραπείας, άρα είναι θεραπευτικό κέντρο και θεωρούν ότι όλα αυτά πάνε μαζί. Και έχει ενδιαφέρον ειδικά με τις τραγωδίες γιατί έχει την έννοια της κάθαρσης και ενώ είναι έντονο αυτό που βλέπεις, που βέβαια δεν το βλέπεις ποτέ με χυδαίο τρόπο, τελικά σου καθαρίζει την ψυχή και λες αυτά που ζω είναι πιο απλά, δεν είναι τόσο έντονα τα συναισθήματα και σε βοηθάει να έχεις μια καλύτερη ζωή, αυτό έχει σημασία. Και έχει ενδιαφέρον γιατί αν το σκεφτείς ότι οι καινοτομίες του 20ου αιώνα είναι να σκεφτούν το θέατρο ως θεραπευτικό, επειδή έχουμε ξεχάσει ότι το θέατρο ξεκίνησε από εκεί, από την αρχαιότητα. Το μοντέρνο θέατρο δεν είναι πια θεραπευτικό, ενώ το αρχαίο ήταν. Γιατί ήθελε απλώς να είσαι ψυχικά σε καλή κατάσταση, κι ένας τρόπος ήταν και το θέατρο. Τι ομορφιά τώρα εδώ. Το λέω συχνά και στη Βίκυ για το θέμα της Πελοποννήσου, αυτά τα μέρη μου φαίνονται φυσιολογικά ελληνικά. Ο Ελληνισμός, ξέρεις, για μένα δεν είναι η παλιά Ελλάδα που λέμε, είναι η αρχαία κατευθείαν. Και έχει ενδιαφέρον γιατί τελικά τα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς αποδεικνύουν αυτό, δηλαδή η Αργολίδα είναι από τα πιο πολλά που έχουμε από τα 18 και δεν έχουν σχέση με αυτό που ονομάζουμε παλιά Ελλάδα, έχουν σχέση με την αρχαία Ελλάδα. Το άλλο που με αγγίζει εδώ είναι ότι μπορούμε να δούμε παραστάσεις, λυπάμαι πάρα πολύ για τους Δελφούς γιατί δεν παίζεται τίποτα, το είχε προσπαθήσει ο Σικελιανός, αλλά μετά τον Σικελιανό δεν έχουμε παραστάσεις ήταν και η Isadora Duncan. Ενώ εδώ είναι κάτι που είναι ζωντανό, δηλαδή παίζουμε αρχαίο θέατρο, κλασικό, τραγωδία, κωμωδία. Δεν μπορείς να φανταστείς πόσο με χαροποιεί να δω τον Πλούτο του Αριστοφάνη και να πεθαίνουν στο γέλιο οι άνθρωποι, και είναι τώρα και λες μα δεν γράφτηκε για αυτούς, πόσο μου αρέσει να βλέπω Σοφοκλή εδώ. Ξέρεις μερικές φορές αναρωτιέσαι πώς θα ήταν αν μπορούσες να νιώσεις πώς ένιωθε ο δικός μας και εδώ είσαι μέσα στον χώρο, το ίδιο αρχαίο θέατρο και βλέπεις την παράσταση που έγραψε ο άνθρωπος πριν 2,5 χιλιάδες χρόνια. Και ακούς αυτά τα συναισθήματα, μπορεί γλωσσικά να υπάρχουν μερικές διαφορές, αλλά ελάχιστο σε σχέση με το τι προσφέρει. Δηλαδή ποιος μπορεί να σου το δώσει αυτό το δώρο. Είναι ένα ταξίδι μέσα στον χρόνο, εντός θεάτρου. Και στο έργο Οι Χαμαιλέοντες το θέατρο είναι σημαντικό, υπάρχουν μερικές δομές ας πούμε όπως είναι ο ναός, το κάστρο, το μοναστήρι, το αρχαίο θέατρο. Και για μένα αυτό που είναι πολύ εντυπωτικό είναι ότι το θέατρο είναι καθαρά εγκεφαλικό, βλέπεις η Ρώμη το σκέφτηκε εντελώς διαφορετικά, τα παίγνια και το ψωμί, Μεγάλη Αυτοκρατορία έπρεπε να κάνουν κάτι, για να μην κάνουν κάτι άλλο. Εμείς τώρα σκεφτόμαστε το θέατρο, το οποίο θυμάστε ότι είναι τζάμπα, είναι με τους Μαικήνες, άρα είναι ο διοργανωτής τα πληρώνει όλα κι εσύ έρχεσαι στην παράσταση παρακολουθείς χωρίς κόστος κι έχεις και άποψη, μπορείς να επιλέξεις ποιος θα πάρει το βραβείο, δηλαδή τι πιο όμορφο στη δημοκρατία. Αυτό είναι δημοκρατία. Αλλά αυτό για μένα είναι δημοκρατία του πνεύματος, επιτρέπει σε κάποιον που δεν θα μπορούσε, υποτίθεται ταξικά, να έχει πρόσβαση σε αυτό, του δίνεις πρόσβαση και του δίνεις τη δυνατότητα να κρίνει. Σκεφτείτε άλλες δομές που θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτό. Είναι το πνεύμα μας, είναι η πρόσβαση που δίνει ο Σωκράτης, η μαιευτική, θα συζητήσει με όλους, όχι μόνο με μερικούς, θα αναδείξει το πνεύμα τους, μέσω της μαιευτικής θα καταλάβουν ότι ξέρουν περισσότερο από ό,τι νόμιζαν, διότι ασχολείται με τον άνθρωπο. Εμείς ασχολούμαστε κατευθείαν με την Ανθρωπότητα, αν ο άνθρωπος είναι δείγμα Ανθρωπότητας γιατί να μην τον σεβαστείς. Εσύ τώρα Αριστείδη που κάθεσαι εδώ, κάθεσαι ως Αριστείδης, ως άνθρωπος ή ως δείγμα της Ανθρωπότητας. Θέλω να σου πω ότι το νιώθεις ότι είναι ένα δώρο που κάνει η Ανθρωπότητα στον άλλον εαυτό της; Είναι ένα άλλο κομμάτι που το έφτιαξε πριν χιλιάδες χρόνια, για να το απολαμβάνει ένα άλλο κομμάτι μετά από χιλιάδες χρόνια και τα δύο κομμάτια ανήκουν στην Ανθρωπότητα. Δεν είναι ότι είναι υποχρεωτικό είναι ότι είναι θεμελιακό, το θέατρο είναι το βλέμμα πάνω στη ζωή και η δυνατότητα να ζήσεις πολλές ζωές, άρα το θέατρο είναι η νοημοσύνη πάνω στην μνήμη, σκέφτεται συνεχώς αυτό που θυμάται. Εμείς τώρα σκεφτόμαστε αυτό που θυμόμαστε, οι αρχαίοι πώς να σκεφτούν αυτό που θα θυμόμαστε, άρα το θέατρο λειτουργεί ως μνήμη μέλλοντος. Και τώρα πρέπει να φανταστείτε ότι μας ξαφνιάζει ότι θα έρχονται οι υπερδομές να καθίσουν εδώ για να δουν παράσταση. Ενώ θα μπορούσες να πεις, μα δεν θα είναι άχρηστο; Δεν θα βλέπουν τα πράγματα με έναν άλλο τρόπο; Θα τα βλέπουν και μ’ έναν άλλο τρόπο. Θα μπορεί και εδώ να έχουμε ενισχυμένη πραγματικότητα. Αλλά είναι το διαχρονικό και τους αγγίζει το διαχρονικό. Γι’ αυτό πρέπει να γράφουμε έργα, γιατί είναι το μόνο που μένει. Φαντάσου λοιπόν, ότι αυτός ο χώρος είναι φτιαγμένος για να γεννάει έργα. Είμαστε σε μία μήτρα Ανθρωπότητας. Η παράσταση θα παιχτεί εδώ χάρη σ’ αυτή τη δομή. Εδώ είναι για να βλέπουμε, έτσι δεν είναι;. Αλλά άμα το σκεφτείς πώς είναι φτιαγμένο το αρχαίο θέατρο, είναι για να βλέπεις χωρίς να ενοχλείς αυτόν που βλέπει. Και έχεις ένα μείγμα δημοκρατίας μαζί με αλτρουισμό, δηλαδή πώς μπορείς να θαυμάζεις ένα θέαμα χωρίς να αποτελείς εμπόδιο για τον άλλον κι αυτό σου το δημιουργεί η κλίση. Άρα επικεντρωνόμαστε σ’ ένα χώρο λόγω της κυκλικότητας, αλλά επειδή όλοι βλέπουμε γραμμικά, βάζουμε μία κλίση. Εγώ νομίζω ότι σε κάποια φάση οι υπερδομές θα σκεφτούν αυτό που θα πω τώρα, θα σκεφτούν σφαιρικό θέατρο. Άμα έχεις τη δυνατότητα να βλέπεις σε 3 διαστάσεις, θα μπορείς τότε να χρησιμοποιήσεις τους 6 βαθμούς ελευθερίας. Άρα θα μπορούσαμε να είμαστε στο θέατρο και να είμαστε σε μια σφαίρα κι όταν σκέφτομαι τη σφαίρα σκέφτομαι αμέσως τη βιβλιοθήκη των Χαμαιλεόντων. Έχετε ποτέ σκεφτεί ότι μία βιβλιοθήκη είναι φτιαγμένη για να έχεις πρόσβαση στα βιβλία χωρίς να σ’ ενοχλούν τα βιβλία; Κατά συνέπεια τα βιβλία είναι τοποθετημένα σ’ ένα θέατρο. Γι’ αυτό δεν μ’ αρέσουν οι βιβλιοθήκες που είναι αποθήκες. Γιατί δεν σέβεται ο ένας τον άλλον. Εδώ υπάρχει σεβασμός. Αυτό νιώθω. Και ανθρώπινος σεβασμός. Βλέπετε το ύψος, το λαξευμένο ύψος, είναι φτιαγμένο ίσα ίσα για τους ανθρώπους. Δηλαδή στο αρχαίο θέατρο είναι όλα φτιαγμένα για τον άνθρωπο και για να καταλάβει τον άνθρωπο. Γι’ αυτό είναι έργο Ανθρωπότητας το αρχαίο θέατρο. Αλλά εγώ μιλάω και για τη δομή, όχι μόνο για το έργο. Αυτό που έκανε η ρωμαϊκή εποχή μετά ήταν εκφυλισμός. Χρησιμοποίησε αυτά τα αρχαία θέατρα για να βάλει κάτι άλλο. Είναι σαν να έχεις ένα εργαλείο και δεν ξέρεις πια για ποιο λόγο έχει δημιουργηθεί. Άρα το χρησιμοποιείς με εκφυλισμένο τρόπο. Ενώ εδώ το εργαλείο υπάρχει. Δεν σας αγγίζει ότι η σύγχρονη Ελλάδα χρησιμοποιεί το αρχαίο θέατρο με τρόπο φυσιολογικό; Δεν σας εντυπωσιάζει που έρχονται ξένοι να δουν παραστάσεις σ’ αυτό το χώρο; Θέλω να σου πω ότι τους αγγίζει τόσο πολύ που λέει, εγώ θέλω να δω αυτήν την παράσταση, όπως την έβλεπαν οι άλλοι, να δω αυτό το κείμενο, μπορεί αυτό το κείμενο να μην το κατέχω στη γλώσσα που θα ειπωθεί, αλλά μ’ αγγίζει μόνο και μόνο που υπάρχει. Ξέρεις, πηγαίνεις ας πούμε σε ναούς και δεν ξέρεις το τελετουργικό. Μπορεί να είναι αρχαίοι, μπορεί να είναι χριστιανικοί ή από άλλες θρησκείες και ρωτάω, τι είναι το πιο εντυπωσιακό να μπαίνεις μέσα στο κτίριο ή να μπορείς να είσαι παρών την ώρα που λειτουργεί. Είναι το δεύτερο. Το αρχαίο θέατρο είναι από τα σπάνια που λειτουργούν και το ζούμε την ώρα που λειτουργούν. Είναι όπως όταν μπαίνεις σε μία βιβλιοθήκη που τη βλέπεις να διαβάζουν τα βιβλία οι άνθρωποι, ενώ αυτοί που έρχονται με τα βιβλία τους στη βιβλιοθήκη εκφυλίζουν το ρόλο της. Εδώ είναι φτιαγμένο να παράγει έργο για τους άλλους, από τους άλλους. Άρα είναι ο χώρος των άλλων άλλων. Και το τοπίο και τα δένδρα ενσωματώνουν αυτά τα στοιχεία. Το θέμα είναι ότι νιώθεις ότι είναι χρόνος αυτός ο χώρος; Εμένα αυτό που μ’ αρέσει είναι ο χρόνος της Επιδαύρου, όχι ο χώρος της Επιδαύρου. Είναι εύκολο να στήσεις το ανάλογο, θα μπορούσες στο Λας Βέγκας να κάνεις ένα αντίγραφο, μπορεί και στα ίδια, αλλά δεν θα υπήρχε το πάχος του χρόνου. Εδώ είναι άνθρωποι που άφησαν το πνεύμα τους και πάνω σ’ αυτές τις πέτρες. Έζησαν τα έργα τους εδώ, άλλοι συγκινήθηκαν, έκλαψαν. Είναι ένα melting pot ελληνικό. Όποιος και να μπει εδώ στο τέλος είναι Έλληνας. Αυτό ήθελα να σας πω.

Αρχαιολογικός χώρος Επιδαύρου, 12/02/2019