Το παράδοξο της στρατηγικής είναι ότι μια στρατιωτική νίκη δεν αποτελεί αναγκαστικά μια στρατηγική νίκη. Το στρατιωτικό στοιχείο δεν είναι παρά ένα μέρος της στρατηγικής σκέψης και του πεδίου μάχης της πολεμολογίας. Η επίτευξη ενός τοπικού στόχου, ακόμα κι αν αυτός είναι σημαντικός, δεν εξασφαλίζει το τέλος της αναμέτρησης. Διότι, κατά κάποιον τρόπο, δεν υπάρχει ποτέ οριστικό τέλος με τον συνδυασμό της γεωστρατηγικής και της γεωπολιτικής.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, τα ανθρώπινα δικαιώματα παίζουν, πάντα έμμεσα, έναν περίπλοκο ρόλο. Διότι ακόμα κι αν από μόνα τους δεν είναι παρά μια πολεμολογική λεπτομέρεια, αυτή η λεπτομέρεια είναι ένα από τα κυριότερα αδύναμα σημεία μιας εξωτερικής πολιτικής. Είναι η κατάρα της πολιτικής που δεν έχει ανθρώπινες αξίες. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι η ύπαρξή της είναι ένα σοβαρό εμπόδιο στην πολιτική ενός άδικου κράτους. Το αναγκάζει όμως ν’ απαντά στις συνεχόμενες κριτικές των οργανώσεων που προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα κι όταν αυτές είναι μαζικές, τα αποτελέσματα έρχονται..

Ο τρόπος αντιμετώπισης του θέματος των αγνοουμένων είναι ενδεικτικός σ’ όποιον πόλεμο διαμόρφωσε σημαντικά τα σύνορα δύο κρατών. Αν και υπάρχουν αντικειμενικά στοιχεία της ύπαρξης των αγνοουμένων, δεν υπάρχει ένας μοναδικός τρόπος απάντησης σ’ αυτήν την κριτική. Ένας από τους κυριότερους τρόπους είναι η μεγέθυνση της μάχης. Πιο συγκεκριμένα, κάθε μάχη έχει ένα φυσιολογικό πλαίσιο ύπαρξης που συμπεριλαμβάνει την αρχή και το τέλος της μάχης, με άλλα λόγια τις αιτίες και τις επιπτώσεις. Άρα το πλαίσιο δίνει την ευκαιρία στον εισβολέα να ερμηνεύει με τον δικό του τρόπο το θέμα των αγνοουμένων. Κάνοντας μια πολιτική χρήση των θυμάτων που προηγήθηκαν και που αποτέλεσαν μια από τις αιτίες της εισβολής -τη δικαιολογία στην πραγματικότητα- ο εισβολέας αντιμετωπίζει έμμεσα την αντικειμενική πληροφορία. Π.χ. αν οι περισσότεροι αγνοούμενοι είναι στρατιωτικοί, αρκεί να αποδείξει ο εισβολέας ότι οι δικοί του αγνοούμενοι, όσον αφορά στο ποσοστό, είναι άμαχοι πολίτες. Έτσι ακόμα κι αν είναι λιγότεροι, με την καινούργια ερμηνεία, είναι σημαντικότεροι. Το ανθρώπινο στοιχείο δεν είναι πια μια αξία, μα μόνο μια παράμετρος ενός διαπραγματευτικού παιχνιδιού. Και σ’ αυτό το παράξενο παιχνίδι, όλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να διαμορφώσουν την πραγματικότητα που δεν υπάρχει πια. Οι στρατιώτες, οι άντρες, οι γυναίκες και τα παιδιά είναι απλά υποσύνολα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν την κατάλληλη στιγμή.

Όπως πάντα, σ’ αυτό το πλαίσιο δεν είναι σημαντικό να έχεις δίκιο, μα να φαίνεται ότι έχεις δίκιο. Και αν αυτό δεν γίνεται, υπάρχει πάλι η δυνατότητα των πολλαπλών πραγματικοτήτων. Διότι ένας εξωτερικός παρατηρητής ακόμα κι αν είναι θεωρητικά ουδέτερος και πρέπει να επιλέξει ανάμεσα σε πολλαπλές πραγματικότητες που φαίνονται όλες αληθινές, τότε ο ρόλος του εκμηδενίζεται. Όταν λοιπόν η εισβολή έχει μετατραπεί σε κατοχικό σύστημα, σημασία έχει η διάρκεια και όχι η αλήθεια. Και η επίτευξη της διάρκειας εξαρτάται μόνο και μόνο από τη γεωπολιτική. Έτσι βλέπουμε ότι η γεωπολιτική δεν μπορεί να προσφέρει λύσεις. Μπορεί και πρέπει για μερικούς να ενεργεί μόνο και μόνο για την αδράνεια και για τη διατήρηση μιας κατάστασης. Ο μόνος τρόπος αντίστασης σ’ αυτό το σύστημα είναι μη κυβερνητικός, αν και αυτός είναι μια λεπτομέρεια στο σύστημα. Δεν πρέπει όμως να ξεχάσουμε ότι μια λεπτομέρεια είναι κι ένα κερί. Μια σπίθα φθάνει για να φέρει το φως και όχι μόνο…