Το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελάς μέσω της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας απέκτησε άλλη αίγλη. Το μοναστήρι δεν βοηθήθηκε απλώς από τους αυτοκράτορες Αλέξιο Γ’ και Μανουήλ Γ’. Ακόμα και οι Αγιογραφίες μπορούν να το μαρτυρήσουν με την ομορφιά τους. Αλλά ποιος ξέρει ποια είναι η προέλευση τους όταν τις θαυμάζει ως προσκυνητής. Κι όμως το μοναστήρι κατάφερε να διασχίσει τους αιώνες για να πει την αλήθεια για το βαθύ παρελθόν. Πρέπει όμως να υπάρχει και μια συνείδηση για να δει αυτό το φως της βαθιάς ιστορίας. Και δεν είναι ασβεστόνερο που θα καλύψει την ουσία. Άλλωστε και η εγκατάλειψη λόγω της Συνθήκης της Λωζάνης το 1923 δεν άλλαξε το μήνυμα αλλά χάλασε τις Αγιογραφίες και αυτό είναι η επίπτωση της Γενοκτονίας του 1919. Αυτό πρέπει να είναι κατανοητό σε όλους όσους παλεύουν για το ποντιακό, διότι έχει μεγαλύτερο βάθος.