Με τη μερική ελεύθερη διακίνηση πολλά από τα δικαιώματά μας έχουν γίνει χρέη. Μετά από τις ευρωπαϊκές μας πρωτοβουλίες και τα μεγάλα συλλαλητήρια του κυπριακού λαού, το κατοχικό καθεστώς ήταν αναγκασμένο ν’ ανταποκριθεί υπό το βλέμμα της διεθνούς κοινότητας. Πρώτα, όταν μιλούσαμε για αγνοούμενους, εγκλωβισμένους, κατεχόμενα, ήταν αφηρημένες έννοιες για τους περισσότερους από μας. Τώρα όμως έγιναν πραγματικότητες και ανήκουν στον καθένα μας.

Όμως δεν είναι πια μόνο ένα δικαίωμα διότι υπάρχει και μια ανάγκη. Τα μέρη και οι άνθρωποι που ανακαλύψαμε, μας έχουν ανάγκη. Δεν μπορούμε πια να τους αφήσουμε στα χέρια της πικρής λήθης. Όταν βλέπουμε τα νεκροταφεία μας, δεν μπορούμε ν’ αδιαφορήσουμε. Διότι εκεί είναι η μνήμη μας κι όλο το παρελθόν που χαρακτηρίζει το παρόν μας. Κι αν ξεχάσουμε το παρελθόν μας, δεν έχουμε μέλλον. Οι νεκροί μας είναι οι πρώτοι που θα βοηθήσουν τους ζωντανούς διότι ξέρουμε ότι δεν μπορούμε να τους πούμε ψέματα. Μέσα μας υπάρχει μια Αντιγόνη ικανή να ξεπεράσει όλα τα απαγορευτικά μέτρα του εισβολέα για να σκεπάσει με λίγο χώμα το πτώμα του αδελφού, της αδελφής, του πατέρα, της μάνας, του παππού, της γιαγιάς που περιμένει απεγνωσμένα και σιωπηλά τόσα χρόνια. Όμως κι ας σώπασαν οι άνθρωποι, οι πέτρες έγιναν κραυγή. Μια κραυγή που ζητά δικαιοσύνη. Οι τάφοι μας είναι ανοιχτές πληγές που ξέρουν μόνο το χάδι του ήλιου.

Όσο εύκολο είναι να ξεχνάς, τόσο δύσκολο είναι να θυμάσαι. Η μνήμη είναι πόνος. Κι αν οι τάφοι μας παραμένουν εγκλωβισμένοι μες στο παρελθόν, οι εγκλωβισμένοι μας παραμένουν θαμμένοι μες στη μοίρα. Πεθαίνουν όρθιοι περιμένοντας τη βοήθειά μας. Κι εμείς κλείνουμε τα μάτια μας για να μην τα πληγώσουμε. Μα εκείνοι δεν ξέρουν πια τι σημαίνει πληγή. Όλη τους η ζωή είναι μια πληγή και η πληγή πάνω στην πληγή δεν πονά. Δεν ζητούν λεφτά, μόνο ένα γυμνάσιο. Δεν ζητούν παρά μόνο το δικαίωμα επιβίωσης.

Όπως ο κάθε πρόσφυγας πρέπει να κάνει μια προσφυγή για να διεκδικήσει τη μνήμη του, ο κάθε Κύπριος πρέπει να φροντίσει τον τάφο των προγόνων του, ο κάθε δάσκαλος πρέπει να πάει να διδάξει στο Ριζοκάρπασο, αυτά είναι τα χρέη της μνήμης. Και για να το κάνουμε όλοι μας, πρέπει μερικοί να δείξουν το παράδειγμα της ανάγκης.

Θα πάμε στο Λευκόνοικο ν’ αναστηλώσουμε το κοιμητήριό μας για να σωπάσει η κραυγή της πέτρας και για να πει η πέτρινή μας μνήμη: Κύπρος Ανέστη. Και μετά θα πάμε στο επόμενο κοιμητήριο που μας περιμένει υπομονετικά. Θα βοηθήσουμε κάθε πρόσφυγα να κάνει την προσφυγή του με όλες μας τις δυνάμεις και θα πάμε στο Ριζοκάρπασο για να διδάξουμε εμείς το μόνο πράγμα που μας έχει απομείνει: την ανθρωπιά μας. Ξέρουμε ότι είμαστε πολιορκημένοι και γι’ αυτό είμαστε ελεύθεροι. Ο εισβολέας υπάρχει και θα υπάρχει πάντα, αν δεν αντισταθούμε δυναμικά. Δεν είναι με τα κλεισμένα μάτια μας που θα φύγει. Οι καμπάνες δεν θα σημάνουν μόνες τους. Θα πάμε πρώτα εμείς για ν’ ακούσουν τη φωνή της ελευθερίας. Τώρα ο καθένας μπορεί να το κάνει, δεν είναι μόνο θέμα βούλησης, είναι θέμα ηθικής.