Όλοι ξέρουμε ότι το σύμβολο της ειρήνης είναι η ελιά. Μόνον που δεν σκεφτόμαστε κατ’ ανάγκη πως αυτό το δένδρο έχει έναν κορμό ροζιασμένο. Νά ’ναι μια ένδειξη για τη δυσκολία να επιτύχουμε τούτη την πολυπόθητη ειρήνη; Διότι εάν η ελιά είναι στ’ αλήθεια το σύμβολο της ειρήνης, έχει ενδιαφέρον να μελετήσουμε κάποια από τα χαρακτηριστικά της. Κι η ελιά δεν είναι ποτέ ίσια, ποτέ ψηλή. Η διακριτικότητά της δεν είναι αντιληπτή παρά μόνον κατά προσέγγιση ή όταν βρίσκεται κοντά στις συγγενείς της. Γίνεται ακόμη πιο συμβολική μέσα στον κήπο. Αναλογιζόμενοι την άλλη ονομασία του Artsakh, δηλαδή το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, που σημαίνει τον ψηλό μαύρο κήπο, κάναμε τον συσχετισμό. Το Artsakh δεν είναι η χώρα της ελιάς. Το κλίμα είναι διαφορετικό. Η ανάγκη των βουνών για την υπεράσπιση της προγονικής γης, δεν επιτρέπει εύκολη ύπαρξη στην ελιά. Ωστόσο, κάτω από την ελιά ο ήλιος δεν εξέλειψε. Παρά τις πέτρες της Αρμενίας, παρά τα βουνά του Artsakh, ο αρμενικός λαός έχει δικαίωμα και στην ελιά της ειρήνης. Οπωσδήποτε τούτ’ η ελιά είναι προσιτή. Δεν ανήκει μόνο στην ουτοπία κάποιων στοχαστών. Εν τούτοις, αυτή η ελιά δεν έχει σημασία παρά μόνον εάν είναι εξασφαλισμένη η ελευθερία των εδαφών. Διότι μια ελιά που δεν είν’ ελεύθερη, είναι μια ελιά νεκρή. Η ειρήνη δεν δικαιολογεί τα πάντα, όπως και το γεγονός ότι τίποτε δεν δικαιολογεί μια γενοκτονία.

Επιλέγω σημαίνει αρνούμαι. Μα εδώ, δεν έχουμε να επιλέξουμε. Κι έτσι δεν έχουμε ν’ αρνηθούμε. Είναι ένα ζήτημα ανάγκης. Δεν μπoρούμε να δεχθούμε ούτε την γενοκτονία της μνήμης, ούτε τη λήθη της ελευθερίας. Η απελευθέρωση του Artsakh είν’ ένα γεγονός κι όχι μόνον ένα δεδομένο που θα μπορούσε να επανατοποθετηθεί με οποιοδήποτε στρατήγημα. Δεν πρέπει να ξεφεύγουμε με αναδρείες. Η αναγνώριση της γενοκτονίας και η ελευθερία του Artsakh δεν είναι διαπραγματεύσιμες. Είναι πραγματικότητες χωρίς τις οποίες η ζωή μας δεν θα ήταν παρά μόνον υπόσταση, ούτε καν επιβίωση. Ο ροζιασμένος κορμός τής ελιάς μάς υπενθυμίζει πως ο δρόμος για την ειρήνη δεν είναι ευθεία γραμμή. Πρέπει να ξέρουμε να διαφεύγουμε ποικίλες παγίδες για να φτάσουμε στην τελική μοίρα, γνωρίζοντας, ωστόσο, πως θα μπορούσε να είναι μόνον προσωρινή, διότι η πραγματικότητα της σύγκρουσης είναι πιο σταθερή από κείνη της ειρήνης. Ο πόλεμος δεν είναι μια κρίση παρά μόνον στο πλαίσιο μιας κοινωνικής σκέψης. Η στρατηγική σκέψη βλέπει στην ειρήνη μια κρίση του πολέμου. Η πολεμολογική προσέγγιση είναι ακόμη πιο αναγκαία σε μέρη του κόσμου όπως ο Καύκασος, όπου έχουμε ένα τριπλό σημείο επαφής και γεοστρατηγικές κινήσεις ανάλογες με αυτές των τεκτονικών πλακών. Οι ασκούμενες πιέσεις δεν επιτρέπουν την ύπαρξη μιας μεγάλης επιφάνειας. Είναι μόνο σε βάθος χρόνου, αυτού του τόπου της αντίστασης, που μπορούμε να διακρίνουμε το δένδρο της ειρήνης, το δένδρο με ροζιασμένο κορμό, την ελιά και κάτω από την ελιά τον ήλιο της δικαιοσύνης.