Έχουμε τη συνήθεια να αντιμετωπίζουμε το αρμενικό ζήτημα από αμυντική αυστηρά άποψη, διότι συναρτάται και είναι το αποτέλεσμα της γενοκτονίας. Είναι αλήθεια πως αυτό το έγκλημα κατά της ανθρωπότητας αποτελεί μια αλλαγή φάσης στην ιστορία του αρμενικού λαού. Θα ήταν, ωστόσο, μειωτικό να το εξετάσουμε μόνο με την Αρμενοσύνη. Επί πλέον, σ’ αυτό το πλαίσιο θα ήταν αδύνατο να συλλάβουμε το γεγονός ότι αποτελεί τον πόλεμο τής εκ νέου κατάκτησης στο Artsakh. Πράγματι, μέσα σ’ αυτό μια αυστηρή άμυνα θα ήταν μια πραγματική καταστροφή. Διότι, η αδικία που διαπράχτηκε από το δικτατορικό σύστημα του Στάλιν θα έπρεπε να αποκατασταθεί και τούτο απέναντι σ’ ένα καθεστώς που δεν ήταν παρά μια αντιγραφή της Τουρκίας σε μικρογραφία. Η Αρμενοσύνη δεν θα υπήρχε πλέον στην προγονική αυτή περιοχή, αν δεν είχε λάβει χώρα η αρμενική επίθεση κατά των οπορτουνιστών. Η ανισότητα του πολέμου με όρους αριθμητικής δύναμης δεν αποτέλεσε φόβο, διότι αφορούσε, για τον αρμενικό λαό, σε μια αναγκαιότητα. Το μάθημα αυτό της ιστορίας μάς αποσαφηνίζει πως μια αμυντική θέση δεν είναι δυνατό να κρατεί εις το διηνεκές. Υπό την έννοια αυτή είναι απαραίτητο να επανεξετάσουμε το αρμενικό ζήτημα στο σύνολό του, για να μην περιοριζόμαστε σε αμυντικές θέσεις, οι οποίες καταλήγουν να γίνονται παθητικές θέσεις που δεν οδηγούν πουθενά. Διότι, κατά τη διάρκεια αυτή, ο μηχανισμός της τουρκικής προπαγάνδας δεν σταματά την δουλειά του της υπονόμευσης, σε σημείο που είναι δύσκολο να αγωνιστούμε για τα ανθρώπινα δικαιώματα δίχως να κατηγορηθούμε για λανθάνοντα εξτρεμισμό.

Η παθητική τοποθέτηση κατά της γενοκτονίας της μνήμης δεν επιτρέπει να αγωνιστούμε αποτελεσματικά για την αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων. Επί πλέον, η στάση αυτή τροφοδοτεί μια προσδοκία όταν έχει ήδη αποδείξει την ανικανότητά της απέναντι στις διεθνείς διαπραγματεύσεις. Η στάση αυτή θεωρείται προβλέψιμη από τον τουρκικό μηχανισμό. Έχει τούτη την φυσική τάση να υποτιμά, όχι τον αντίπαλό του, μα το θύμα του. Εν τούτοις, στη στρατηγική τίποτε δεν αναγκάζει ένα θύμα να παραμένει ένα θύμα. Ισχύει το ίδιο στο πλαίσιο μιας εξέλιξης. Η δικαιοσύνη οφείλει να επιτίθεται στον ένοχο και να μην ικανοποιείται με την αναμονή. Στην τέχνη του πολέμου, η έννοια του θύματος δεν είναι καταδίκη. Κατά το παράδειγμα του Επίκτητου, θα μπορούσαμε να γράψουμε: Θεώρησε τον εαυτό του ως θύμα ή ως αγωνιστή, τούτο δεν εξαρτάται παρά μόνον από σένα. Αυτό είναι το πεδίο του αρμενικού ζητήματος. Αυτή η συνειδητοποίηση του επιτρέπει να εξελιχθεί καθοριστικά. Το αρμενικό ζήτημα δεν είναι μια υπόθεση περιθωριακή παρά τις διαβεβαιώσεις των διαπραγματευτών. Η διαφορά μπορεί να κάνει τη διαφορά. Το αρμενικό ζήτημα είναι ένα παράδειγμα. Μόνο που αυτό το παράδειγμα ενεργοποιείται και εφαρμόζεται πραγματικά στο πλαίσιο της στρατηγικής, ο αρμενικός λαός είναι που πρέπει να πειστεί για τον εξαιρετικό ρόλο των επιζησάντων στον αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα.