Θέλουμε ν’ ασχοληθούμε σ’ αυτό το podcast με τον Auguste Rodin. Το έργο του είναι τεράστιο στον χώρο της γλυπτικής, αλλά δεν νομίζω ότι είναι τόσο γνωστό πόσο τεράστιο είναι. Άρα πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν ήταν μόνο στη γλυπτική, κάνει και σκίτσα, κάνει και γκραβούρες, κάνει και φωτογραφίες. Αυτά μας δίνουν λοιπόν μια ιδέα. Πρέπει να καταλάβουμε όμως ένα άλλο μέγεθος. Πόσες γκραβούρες έχει κάνει; Χίλιες. Πόσα γλυπτά έχει κάνει; Επτά χιλιάδες. Πόσα σκίτσα έχει κάνει; Δέκα χιλιάδες. Πόσες φωτογραφίες; Δέκα χιλιάδες. Άρα μόνο και μόνο αν δούμε αυτήν τη μάζα, δεν λέω καν ακόμα για ποιότητα, μόνο τη μάζα, σημαίνει ότι έχετε έναν άνθρωπο, ο οποίος πέθανε 77 χρονών, δεν άρχισε από τη γέννησή του και έχει καταφέρει να κάνει 28.000 έργα. Άρα αυτό από μόνο του είναι ήδη ενδεικτικό. Τώρα άμα δούμε τα έργα, δεν λέω πιο πολύ για τα σκίτσα, γιατί δεν είναι τόσο γνωστά, λιγότερο βέβαια είναι γνωστές και οι γκραβούρες, μπορεί ακόμα λιγότερο οι φωτογραφίες, αλλά σίγουρα για τα γλυπτά. Άρα άμα βγάλουμε ακόμα κι αυτά που είπαμε, δηλαδή 21.000, θα μείνουμε με 7.000 γλυπτά. Αυτά τώρα σαν γλυπτά, θα μπορούσαμε να πούμε τι τύπου είναι. Μα κάνει απ’ όλα. Έχει κάνει μάρμαρο, έχει κάνει κεραμικά, έχει κάνει γυαλί, πάστα γυαλιού, όπως λέγεται, έχει κάνει μπρούντζο, έχει κάνει γύψο, έχει κάνει πηλό. Το βλέπετε ήδη αυτό το μέγεθος; Άρα σημαίνει ότι έχουμε να κάνουμε μ’ έναν άνθρωπο που όσον αφορά τα χέρια, διαχειρίζεται τα πάντα όπως το θέλει και τα παράγει και βλέπουμε τα αποτελέσματα. Τώρα, όταν βλέπουμε τα μεγέθη, σκεφτόμαστε π.χ. το μεγάλο άγαλμα του Balzac, ολόκληρος άνθρωπος, σκεφτόμαστε βέβαια τον Στοχαστή, κι αυτόν, όσον αφορά τον μπρούντζο πιο πολύ. Όταν μιλάμε τώρα για τα γλυπτά που αφορούν το μάρμαρο βλέπουμε αμέσως, το βλέπουμε πολύ καλά στο Musée d’Orsay ή ακόμα και στο Musée Rodin, μια λεπτότητα πάνω στο μάρμαρο που είναι πολύ χαρακτηριστική. Το ημιτελειωμένο είναι κι αυτό ένα δεδομένο που έχει εισάγει στον χώρο της γλυπτικής. Κι όταν τον βλέπουμε με αυτόν τον τρόπο, καταλαβαίνουμε ότι είναι ικανός να κάνει και τη σύνθεση, δηλαδή να πάρει μερικά αγάλματα και μετά να τα βάλει μαζί. Παίρνει ένα άγαλμα, παίρνει ένα άλλο άγαλμα και μετά τα βάζει μαζί. Αυτό δεν το σκέφτεται αναγκαστικά αυτός που το βλέπει για πρώτη φορά. Άρα το έχουμε αυτό, το ανάλογο σαν concept, στο Φιλί, βλέπουμε ότι το ημιτελειωμένο το χρησιμοποιεί για τη Μνήμη. ΄Οταν είναι πράγματα που έχουν σχέση π.χ. με γυαλί, θυμόμαστε πολύ καλά τη Μάσκα της Hanako. Άρα, άμα το δούμε με αυτόν τον τρόπο, όσον αφορά πάλι το μάρμαρο, είναι η Σκέψη, μπορεί να είναι η Θύελλα. ΄Οταν έχει σχέση με τον γύψο, κάτι που είναι όμοφο είναι ο Pierre Puvis de Chavannes, που είναι γύψος με πατίνα. Αυτό σημαίνει λοιπόν ότι μπορούμε να κάνουμε το γύψινο και μετά να βάλουμε αυτήν την πατίνα, η οποία θα δώσει ένα χρώμα του χρόνου. ΄Οταν το βλέπουμε με αυτόν τον τρόπο, καταλαβαίνουμε ότι έχει επηρεαστεί από γνωστούς, σίγουρα από τον Michelangelo. Άρα αυτό που έχει σημασία είναι ότι οι καινοτομίες που θα φτιάξει ο ίδιος, θα μπουν σε ένα άλλο πλαίσιο. Πρώτα απ’ όλα τα μεγέθη που μπορεί να είναι τεράστια ή μικρά, να είναι ακρίβειας. Μπορούμε όμως να πούμε ότι συνεισφέρει μ’ έναν άλλο τρόπο. Ο Rodin έχει μέσα και το αισθησιακό στοιχείο και το ερωτικό στοιχείο και το στοιχείο του πόνου και το στοιχείο του δράματος και της τραγωδίας. Θα χρησιμοποιήσει τεχνικές που προέρχονται από τον ουμανισμό, χρησιμοποιεί ρεαλισμό, μπορεί να έχει στοιχεία που είναι σχεδόν του ιμπρεσιονισμού, σίγουρα του ρομαντισμού. Άρα με αυτά βλέπουμε ότι είναι μία πολύπλοκη προσωπικότητα, που δεν μπορούμε να τον βάλουμε μόνο σ’ένα καλούπι και να πούμε ότι ήταν απλώς αυτός ο γλύπτης, γιατί ο ίδιος δεν θεωρούσε ότι ήταν μόνο γλύπτης, γιατί ήταν και ζωγράφος και σχεδιαστής κτιρίων, φωτογράφος, όπως έχουμε πει, ήταν βέβαια και χαράκτης και αυτό είναι εντυπωσιακό, γιατί μπορεί εμείς να τον βλέπουμε μόνο σ’ ένα τομέα, αλλά αυτός έχει πάρει όλους τους τομείς. Το άλλο που μπορούμε να πούμε είναι ότι έχει ασχοληθεί πάρα πολύ με τον άνθρωπο. Εννοώ τον άνθρωπο σαν σώμα. Και τη γυναίκα και τον άντρα. Και το βλέπουμε σ’ όλα τα στοιχεία, σ’ όλες τις μορφές και με δύο διαστάσεις και με τρεις διαστάσεις και με ασπρόμαυρο και με έγχρωμο, μερικές φορές σχεδόν ακουαρέλες πολύ γρήγορες για να έχει το ύφος που θέλει πιο μετά για μια μελέτη, αλλά μπορεί να είναι έργα από μόνα τους κι αυτό σημαίνει ότι έχουμε έναν πολύ πλούσιο κόσμο στον χώρο της γλυπτικής. Κι επειδή ο γλύπτης είναι κι αυτός που πλάθει, είναι ένας πλάστης, μπορούμε να πούμε ότι έχει δημιουργήσει μνήμες που είναι σε διάφορα μουσεία ή σε διαφορους εκθεσιακούς χώρους. Αλλά έχει δημιουργήσει μνήμες και μέσα στο μυαλό μας, γιατί αμέσως κάνουμε αναφορές σε τεχνικές του Rodin. Βλέποντας ένα έργο αναγνωρίζουμε το ύφος του Rodin, δηλαδή θα ήταν το ανάλογο που θα ακούγαμε στην όπερα, όταν ακούμε κάτι που μοιάζει με Verdi. Είναι εντελώς τυποποιημένο, ξέρουμε ακριβώς ότι είναι η δικιά του η πάστα. Αυτό για εμένα είναι ενδιαφέρον, γιατί δεν κοιτάζουμε μόνο το κοινωνικό, έχει ένα διαχρονικό στοιχείο, το βλέπουμε και όταν θα κάνει και άγιους, έχω στο μυαλό μου τώρα τον Ιωάννη τον Βαπτιστή ειδικά, μιλάμε για γλυπτό κι όταν το βλέπουμε με αυτόν τον τρόπο καταλαβαίνουμε ότι αγαπούσε την Ανθρωπότητα, δεν αγαπούσε μόνο την κοινωνία της εποχής του και ένας τρόπος να το δούμε, είναι το πόσο έχει ασχοληθεί με το γυμνό. Αυτό μπορεί να είναι σχεδόν άσεμνο για μερικούς, αλλά πρέπει να καταλάβουμε το εξής. Όταν ο άνθρωπος είναι γυμνός στη γλυπική, είναι δύσκολο να βρούμε σε ποια εποχή είμαστε. Άρα αποκτά ένα διαχρονικό στοιχείο. Άμα ο άλλος είναι ντυμένος ή η άλλη, για το μοντέλο με την έννοια τη γυναικεία και την αντρική, αμέσως βλέπουμε την εποχή, δηλαδή άμα δούμε ομπρέλες, άμα δούμε έναν ρουχισμό πολύ ιδιαίτερο. Όταν είναι γυμνό, είναι πολύ δύσκολο, ακόμα και στον Στοχαστή. Όταν θα είναι ντυμένοι, έχει μια τυποποίηση της εποχής, το έχουμε π.χ. στους Αστούς του Καλαί. Αλλά άμα κοιτάξουμε το Φιλί που είναι και οι δύο γυμνοί, σε ποια εποχή να το βάλουμε; Άρα σίγουρα μετά, θα πούμε ότι είναι της εποχής που το κάνουμε έτσι, τον 19ο αιώνα σαν στυλ, αλλά από μόνα τους βλέπουμε τα σώματα, για να χαρακτηρίσουμε την εποχή είναι πιο δύσκολο. Βέβαια και εδώ υπάρχουν τάσεις, πιο λεπτά, πιο περίτεχνα, πιο χοντρά, έχουμε κι αυτό. Δεν λέω ότι δεν υπάρχει. Αλλά αυτό που έχει σημασία είναι ότι καταλαβαίνουμε ότι ο Rodin αγαπάει το σώμα και θέλει να το αναδείξει και αυτό μας θυμίζει, όσον αφορά το σώμα μ’ αυτήν την έννοια, τον Da Vinci που θα κοιτάξει πραγματικά την ανατομία, θα την τιμήσει κι απ’ την άλλη πλευρά θα μπορούσαμε να πούμε ότι κοιτάζει τη δύναμη, αλλά και την αδυναμία. Δεν είναι πάντοτε απαραίτητα τέλειο το σώμα που θα πλάσει. Θα το κάνει όπως είναι. Και σ’ αυτό μας θυμίζει τον Van Gogh που δεν έχει πρόβλημα να πάρει ένα μοντέλο που δεν είναι όμορφο αντικειμενικά. Και ξαναέρχομαι στον Da Vinci λέγοντας ότι ο Da Vinci έλεγε ότι είναι εύκολο να ζωγραφίσεις ένα μοντέλο που είναι όμορφο κι είναι δύσκολο να κάνεις ένα αριστούργημα μ’ ένα μοντέλο που δεν είναι όμορφο, αλλά εκεί φαίνεται το αληθινό ταλέντο. Αυτό που μπορούμε να πούμε λοιπόν στον χώρο των τριών διαστάσεων για τον Rodin που σίγουρα προετοίμασε το έδαφος για τον Picasso, αλλά ειδικά στη γλυπτική υπάρχει αυτή η διαφοροποίηση, είναι ότι το ημιτελές το είχε πάρει κι από πριν, από τον Michelangelo, που έχει το non finito. Αλλά είναι μερικές τεχνικές που τις έχει φτιάξει ο ίδιος και είναι τόσο καινοτόμες που μας έχουν μείνει τώρα σαν σημείο αναφοράς. Συνοψίζω, για να μην το κάνουμε διάλεξη γιατί είναι podcast, ότι αυτό που έχει σημασία είναι ότι υπάρχει το πριν τον Rodin και το μετά τον Rodin στον χώρο της γλυπτικής. Και άμα το δούμε με αυτόν τον τρόπο και θέλουμε να έχουμε μία έκφραση της σύνθεσής του, το πώς το σκέφτεται, μπορούμε να σκεφτούμε σε σχέση με τη σκιά που θα την κάνει τριπλή ή ακόμα και τον Στοχαστή, θα το δούμε όταν θα κάνει την εικονογράφηση του έργου του Dante που θα έχουμε την Πύλη της Κόλασης, όπου εκεί θα δούμε πολλές από τις συνθέσεις του που μπαίνουν σε έναν χώρο, μάλιστα είναι ένας χώρος που έχει σχέση με μια πύλη. Αυτό όταν το βλέπουμε, π.χ. στο Μουσείο Orsay, καταλαβαίνουμε την πολυπλοκότητα της σύνθεσης, γιατί εμείς, ενώ το βλέπουμε ξεχωριστά και θεωρούμε ότι είναι έργα από μόνα τους, ξαφνικά έρχεται το βλέμμα του Rodin και κάνει ένα zoom out και κάθε του έργο γίνεται μια λεπτομέρεια της σκηνής. Και λέμε, Παναγία μου, πώς τα σκεφτόταν και τα δύο μαζί, άρα και ανάλυση και σύνθεση ταυτόχρονα, επειδή απλώς όταν αγαπάς τους ανθρώπους, αγαπάς την Ανθρωπότητα κι όταν αγαπάς την Ανθρωπότητα, αγαπάς και τους ανθρώπους.