Υπόμνημα από τον Ειδικό Βοηθό του Προέδρου για Υποθέσεις Εθνικής Ασφάλειας (Bundy) και τον Robert Komer του προσωπικού του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας προς τον Πρόεδρο Johnson

Washington, 18 Αυγούστου  1964.

ΘΕΜΑ: Κύπρος

{…} Οι αεροπορικές επιθέσεις των Τούρκων και τώρα οι σοβιετικές απειλές έχουν φέρει το θέμα σε βρασμό.

Είτε οι Σοβιετικοί είναι σοβαροί είτε όχι, οι Κύπριοι, οι Έλληνες και οι Τούρκοι φαίνεται να το σκέφτονται όλοι. Η διάθεση στο νησί έχει γίνει βίαια αντιαμερικανική και φιλοσοβιετική, γεγονός που καθιστά το σχέδιο Acheson ακόμη πιο δύσκολο να επιτευχθεί με συμφωνία. Ο Μακάριος μπορεί να παίζει με τη φωτιά, αλλά για άλλη μια φορά έχει προχωρήσει πιο γρήγορα από την Αθήνα—ή εμάς τους ίδιους.

Η μόνη σωτήρια χάρη μπορεί να είναι ότι η κίνηση της Μόσχας τρομάζει την Ελλάδα και την Τουρκία να δουν λογικά. Μπορεί επιτέλους να βρουν κοινό συμφέρον να αποτρέψουν τον Μακάριο και τη Μόσχα να βγουν πρώτοι. Αλλά η ταχύτητα φαίνεται επιβεβλημένη εάν θέλουμε να προχωρήσουμε σε μια διευθέτηση πριν σταθεροποιηθεί ο άξονας Μακάριος-Μόσχα.

Ι. {…} Στην πραγματικότητα, οι θέσεις τους δεν απέχουν πολύ μεταξύ τους. Το χοντρό θέμα είναι πόσο μεγάλη βάση αποκτούν οι Τούρκοι και αν θα πρέπει να είναι κυρίαρχη ή με μακροχρόνια μίσθωση. {…}

ΙΙ. {…} Στην ουσία ο ίδιος ο Acheson θα χώριζε την εναπομείνασα διαφορά μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Τότε θα ζητούσαμε από όλες τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ να ενωθούν μαζί μας: (α) λέγοντας σε Έλληνες και Τούρκους να αγοράσουν. (β) καλώντας την Ελλάδα εκ μέρους των Εγγυητριών Δυνάμεων να συγκρατήσουν τον Μακάριο· και (γ) εάν αυτό αποτύχει να διατηρήσει την τάξη, δηλώνοντας ότι οποιαδήποτε βία μπορεί να συμβεί, απλώς να περιορίζεται στο νησί.

{…} (α) Κανένα όπλο που προμήθευε το ΝΑΤΟ δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από την Ελλάδα και την Τουρκία εναντίον η μια της άλλης {…}  (β) οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ θα ενεργούσαν σύμφωνα με το Άρθρο V για να αποτρέψουν την Τουρκική ενέργεια κατά της Ελλάδας ή το αντίστροφο· και (γ) εάν επενέβαιναν οι Σοβιετικοί, το ΝΑΤΟ θα κινούνταν. Αυτό το περίπλοκο και έξυπνο σχέδιο εγείρει πολλά βασικά ερωτήματα:

Α. {…} Θα προκαλούσε πρόβλημα ο de Gaulle; Θα επέμεναν πολλοί στην πλήρη εξήγηση της «πρότασης  Acheson» ή θα πρότιναν τροπολογίες;

Β. Ποιες είναι οι συνέπειες αν αφαιρέσουμε το έργο από τον ΟΗΕ και το δώσουμε  στο ΝΑΤΟ; Ο U Thant μπορεί να ανακουφιστεί ιδιωτικά, αλλά μπορεί να συναινέσει δημόσια; Τι γίνεται με τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας;

Γ. {…}

Δ.  Θα μπορούσε πράγματι η Ελλάδα να επιβάλει τους όρους στους Κύπριους; Αν ο Μακάριος μυρίσει σαν αρουραίος, θα απευθυνθεί στον ΟΗΕ και στη Μόσχα.

III. Μια εναλλακτική λύση στην είσοδο του ΝΑΤΟ είναι το σχέδιο του Παπανδρέου για στιγμιαία ένωση. Ζητεί ότι ο μόνος τρόπος για να βραχυκυκλωθεί ο αναπτυσσόμενος άξονας Λευκωσίας/Μόσχας είναι να επιβληθεί η Ένωση τώρα. {…}

IV. {…} Ο Μακάριος έχει υπερκεράσει τους Έλληνες κάθε φορά μέχρι τώρα, και τώρα νομίζει ότι έχει σοβιετική υποστήριξη. {…} Ο Μακάριος θα δοκιμάσει κάθε κόλπο που έχει, και οι Σοβιετικοί είναι πλέον δεσμευμένοι να κάνουν τουλάχιστον κάποιο πρόβλημα. {…}

W. Komer

Πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο:  https://lygeros.org/76729-en/, συντεταγμένο στην αγγλική γλώσσα, η επαρκής γνώση της οποίας βεβαιώνεται σύμφωνα με το άρθρο 36 παρ.2 στοιχ. β) και γ) του Κώδικα Δικηγόρων.

Λάρισα, 08-08-2024
Η μεταφράσασα βεβαιούσα και επικυρούσα δικηγόρος Ι.Τ.
Επιμέλεια Στ. Παπαχατζή