Υπόμνημα από τον Διευθυντή του Γραφείου Πληροφοριών και Έρευνας (Hyland) προς τον Υπουργό Εξωτερικών Kissinger

Washington, 10 Σεπτεμβρίου 1974.

ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ

Επισυνάπτεται το χρονολόγιο που ζητήσατε για σημαντικές αναφορές πληροφοριών και γεγονότα που οδήγησαν στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου. Τα συμπεράσματα φαίνεται να είναι:

1. {…} Πριν λάβουμε οποιαδήποτε σημαντική αναφορά της CIA για ένα πιθανό πραξικόπημα υπό την αιγίδα του Ιωαννίδη, το Υπουργείο συνέστησε στον Πρέσβη Tasca να γίνει διάβημα στην Αθήνα.

• —{…} παρά το γεγονός ότι στις 29 Μαΐου η CIA ανέφερε ότι ο Ιωαννίδης σκεφτόταν  την  απομάκρυνση  του Μακαρίου.
• —{…}

Υπό το φως αυτού του αρχείου, είναι εύλογο να αμφισβητηθεί αν ο Ιωαννίδης, ο οποίος  σκεφτόταν ελεύθερα για τα διάφορα σχέδιά του, [λιγότερη από μία γραμμή δεν  αποχαρακτηρίστηκε] έλαβε αυτό που θα μπορούσε να ερμηνεύσει ως αδύναμη απάντηση  των ΗΠΑ.

2. {…}

• —Στις 19 Ιουνίου η CIA ανέφερε [λιγότερο από μία γραμμή δεν αποχαρακτηρίστηκε] ότι ο Ιωαννίδης δεν είχε αποφασίσει.
• —{…}
• —Στις 3 Ιουλίου η CIA, [λιγότερη από μία γραμμή δεν αποχαρακτηρίστηκε], ισχυρίστηκε ότι ο Ιωαννίδης είχε αποφασίσει να εναντιωθεί στην απομάκρυνση  του Μακαρίου. 

{…}

3. Στην αμέσως πριν από το πραξικόπημα περίοδο οι πληροφορίες συνέχισαν να είναι διφορούμενες. [λιγότερο από μία γραμμή δεν αποχαρακτηρίστηκε] Η CIA [λιγότερο από μία γραμμή δεν αποχαρακτηρίστηκε] στις 12 Ιουλίου ανέφερε ότι ο Ιωαννίδης αισθάνθηκε ότι η απομάκρυνση του Μακάριου θα οδηγούσε σε διακλαδώσεις πολύ εκρηκτικές για να διασφαλιστεί η επιτυχία (αυτό δεν ελήφθη μέχρι τις 15 Ιουλίου).
4. {…}

Συνημμένο

Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΩΣ 15 ΙΟΥΛΙΟΥ

Αυξανόμενη ένταση

Οι μακροχρόνιες διαφορές μεταξύ της Αθήνας και του Μακάριου έγιναν έντονες μετά την κατάληψη της εξουσίας από τον Ιωαννίδη τον Νοέμβριο του 1973. Ο Ιωαννίδης θεώρησε τον Μακάριο ως υπερεξαρτώμενο από την υποστήριξη του Κυπριακού Κομμουνιστικού Κόμματος και επικίνδυνα υπαγόμενο στην ΕΣΣΔ. […]

Μετά τον θάνατο του στρατηγού Γρίβα τον Ιανουάριο, ο Ιωαννίδης ξεκίνησε μια εκστρατεία για να αποκτήσει τον έλεγχο της ΕΟΚΑ-Β, της τρομοκρατικής οργάνωσης του Γρίβα, χρησιμοποιώντας την Κυπριακή Εθνική Φρουρά με επικεφαλής αξιωματικούς αποσπασμένους από τον ελληνικό στρατό.

Από την πλευρά του, ο Μακάριος θεωρούσε από καιρό την Εθνική Φρουρά ως μια εστία ανατροπής εντελώς υποταγμένη στην Αθήνα και μια δύναμη που έπρεπε να φοβάται. Είχε σχηματίσει την Τακτική Εφεδρική Μονάδα ως φρουρό του παλατιού πιστό στο πρόσωπό του. {…}

Μελέτη του  Σχεδίου των ΗΠΑ

Στις 17 Μαΐου το Υπουργείο πρότεινε (103030) να προσεγγίσει η Αθήνα τους Έλληνες ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του Ιωαννίδη, για να εκφράσουν την ανησυχία των ΗΠΑ για την εξέλιξη των γεγονότων στην Κύπρο. Η Αθήνα (3121)4 στις 24 Μαΐου δεν ενέκρινε ένα τέτοιο διάβημα με το σκεπτικό ότι

• — {…}
• — Ως ένθερμος αντικομμουνιστής που θεωρούσε τον Μακάριο ως υπερβολικά χαλαρό απέναντι στις κομμουνιστικές δραστηριότητες στο νησί, ο Ιωαννίδης θα αντιδρούσε αρνητικά.

{…}

• — Πίστευε ότι ο Μακάριος είχε επιλέξει αυτήν την περίοδο ελληνοτουρκικής έντασης στο Αιγαίο για να εδραιώσει την εξουσία του και να καταστρέψει την ελληνική επιρροή στην Κύπρο.
• — […]
• —Ένιωσε ότι το μόνο σημαντικό εμπόδιο για μια συμφωνία προς αυτή την κατεύθυνση θα ήταν η αβέβαιη αντίδραση της ΕΣΣΔ.
• —Υποψιαζόταν ότι οι ΗΠΑ θα ευνοούσαν μια ελληνοτουρκική συμφωνία που θα άρει κάθε σημείο τριβής.

{…}   Στην καθημερινή της αναφορά της 29ης Ιουνίου, η CIA σημείωσε ότι ο Ιωαννίδης είχε εικασίες την προηγούμενη εβδομάδα σχετικά με την πιθανότητα απομάκρυνσης του Μακάριου και σύναψης συμφωνίας με την Άγκυρα, αλλά ότι θεωρούσε μια τέτοια κίνηση επικίνδυνη και ήταν απίθανο να το επιχειρήσει σύντομα εκτός και αν ο Μακάριος πάτησε υπερβολικά το θέμα NG.

{…}

• —η Ελληνική Κυβέρνηση  είχε πλήρη επίγνωση της αντίθεσης των ΗΠΑ σε οποιαδήποτε προσφυγή στη βία και υποστήριξη για μια ειρηνική λύση του Κυπριακού μέσω διακοινοτικών συνομιλιών·

Η CIA [λιγότερο από μία γραμμή δεν έχει αποχαρακτηριστεί] δήλωσε στις 3 Ιουλίου ότι ο Ιωαννίδης είχε αποφασίσει, προς το παρόν, να μην λάβει μέτρα για την απομάκρυνση του Μακάριου λόγω

• —της αβεβαιότητας της σοβιετικής αντίδρασης και
• — φόβου ότι η Τουρκία μπορεί να παρερμηνεύσει την κίνηση.

{…}

Αν και πολλά από αυτά ήταν αντικρουόμενα, ακόμη και σκόπιμα παραπλανητικά, το βάρος των αποδεικτικών στοιχείων έδειχνε μια επικείμενη άμεση κίνηση εναντίον του Μακάριου από τον Ιωαννίδη.

{…} Πράγματι, αμέσως μετά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, η κυβέρνηση Σαμψών προσπάθησε να καθησυχάσει την τουρκοκυπριακή κοινότητα.

{…}

Ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι το σκεπτικό μας συμμεριζόταν ο Μακάριος. Αναμφίβολα αποφάσισε να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία που πίστευε ότι θα ήταν η ενασχόληση του Ιωαννίδη με την Τουρκία για να διεκδικήσει  τον έλεγχο στην Εθνική Φρουρά. Υπολόγισε λάθος μόνο στο ότι υπερεκτίμησε πολύ την κατανόηση των τουρκικών επιταγών από τον Ιωαννίδη.

Σε πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο:  https://lygeros.org/63634-en/, συντεταγμένου στην αγγλική γλώσσα, η επαρκής γνώση της οποίας βεβαιώνεται σύμφωνα με το άρθρο 36 παρ.2 στοιχ. β) και γ) του Κώδικα Δικηγόρων.

Λάρισα, 10-08-2022
Η μεταφράσασα, βεβαιούσα και επικυρούσα δικηγόρος: I.T.
Επιμέλεια: Στ. Παπαχατζή