Μολονότι οι ειδικοί πιστεύουν πως σε παγκόσμιο επίπεδο δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστα τον Leonardo da Vinci, είναι αδιαμφισβήτητο πως εκείνος παραμένει ένα παράδειγμα. Στον ωκεανό της γνώσης, αντιπροσωπεύει έναν φάρο, ένα σημείο αναφοράς. Βεβαίως, δεν πρέπει απαραιτήτως να αποδίδονται τα πάντα σε κείνον, στο πλαίσιο των αναλύσεων των έργων, μα αποτελεί, ωστόσο, την αιχμή του δόρατος μιας εποχής, κυρίως εάν την ερμηνεύσουμε ως μία γνωστική σύνθεση. Όπως το ξέρουμε πλέον, χάρη στη μελέτη των υπαρχόντων χειρογράφων, στο περιβάλλον των μηχανικών της αναγέννησης δεν πρέπει να προσάπτουμε στον Leonardo da Vinci την εικόνα του εφευρέτη. Το χαρακτηριστικό αυτό δεν είναι βάσιμο παρά μόνον σε μερικές περιπτώσεις, όπως εκείνη του αλεξίπτωτου ή της πτητικής μηχανής. Και είναι προτιμότερο να τον εξετάζουμε σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο. Ίσως κι η εποχή του ακόμη δεν είναι αποκαλυπτική, παρά μόνον για να καταδείξει την εγγενή διαφορά του. Το πλέον χαρακτηριστικό του Leonardo da Vinci, είναι πως σε κάθε περιοχή που άσκησε την τέχνη του, ακόμη και αν δεν είναι ο πρώτος, είναι υπολογίσιμος, υπό την έννοια ότι ανήκει στους καλύτερους καλλιτέχνες της εποχής του. Στην πραγματικότητα, αυτή ακριβώς η ποιότητα είναι συγκρίσιμη με όλους σε κάθε μία από τις περιοχές που τον κατέστησαν ασύγκριτο για το σύνολο. Με έναν συγκεκριμένο τρόπο, αντιπροσωπεύει μια ζωντανή εφαρμογή του νόμου Ferguson στον ψυχομετρικό τομέα. Το γεγονός ότι ανήκει σε ένα ποσοστό δεδομένο σε διαφορετικές δοκιμασίες, αποδεικνύει πως ο δοκιμαζόμενος ανήκει σε ένα ποσοστό ακόμη σπανιότερο. Δεν είναι ζωγράφος, μουσικός, μηχανικός, αρχιτέκτων ή, ακόμη, εφευρέτης που μπορεί να χαρακτηριστεί ο Leonardo da Vinci, μα το σύνολο. Εάν είναι μοναδικός, είναι μέσα στην πολυπλοκότητά του. Σε κάθε ένα απ’ αυτά τα πεδία, αυτός ανέπτυξε ειδικές τεχνικές, συνέθεσε τις γνώσεις της εποχής του, κατέγραψε τις πρωτότυπες παρατηρήσεις. Όλ’ αυτά, σε καθένα από αυτά τα πεδία, ήταν δυνατό για έναν άνθρωπο με ταλέντο, μα σ’ ένα πεδίο. Ενώ ο Leonardo da Vinci ήταν ικανός να το πραγματοποιεί για το σύνολο. Πρέπει επί πλέον να τον τοποθετήσουμε μέσα στο μη ακαδημαϊκό περιβάλλον. Δεν υπήρξε ούτε ακαδημαϊκός, ούτε ένας πανεπιστημιακός, ούτε ένας επιστήμων, ούτε καν ένας λόγιος. Ο Leonardo da Vinci δεν ήταν παρά μόνον μια μεγαλοφυΐα καθολική. Δεν προήλθε από επιλογή των συντηρητικών διανοούμενων, που οργανώνονται σαν μια κάστα στους κόλπους της κοινωνίας. Αντιπροσωπεύει μια πραγματική γενετική μοναδικότητα στο γνωστικό πεδίο. Είναι, λοιπόν, δίκαιο να τον δούμε ως ένα στοιχείο ξεχωριστό, κυριολεκτικά αταξινόμητο. Η ύπαρξή του προκαλεί μια αμφισβήτηση του συστήματος ταξινόμησης. Το έργο του, με την ευρεία έννοια της λέξης, διαταράσσει τις τάξεις. Και ο διαχωρισμός ακόμη των επιστημών και των τεχνών καθίσταται προβληματικός με τον Leonardo da Vinci. Είναι γι’ αυτό που αποτελεί ένα παράδειγμα καθολικής μεγαλοφυΐας. Διότι όλες οι ταξινομήσεις καθίστανται άνευ αντικειμένου. Και το ίδιο το πρότυπο δεν έχει και πολύ νόημα στην περίπτωση μιας νοημοσύνης τόσο ακραίας, τόσο πλήρους, τόσο ολιστικής. Ιδού η ουσιαστική συνεισφορά του Leonardo da Vinci, η απόρριψη του συστήματος και η πρόσβαση στην ελευθερία της διανόησης.