Σε όλες τις χώρες που έχουν και την πιο ελάχιστη γνώση της έννοιας της δημοκρατίας, το δημοψήφισμα θεωρείται ως το κατ εξοχήν δημοκρατικό εργαλείο. Σε αυτό το άρθρο, ενάντια στην επικρατέστερη αυτή ιδέα θα δείξουμε ότι δεν είναι έτσι και ότι το δημοψήφισμα είναι μια διαδικασία που αλλοιώνεται από τη μαζικοποίηση της δημοκρατίας.

Αρχικά, το δημοψήφισμα, που προέρχεται από τη λατινική έκφραση ad referendum, είναι ένα αίτημα για γνωμοδότηση. Στην αρχική του έννοια, δηλαδή ψήφος του συνόλου των πολιτών για έγκριση ή απόρριψη ενός προτεινόμενου μέτρου από την εκτελεστική εξουσία, μοιάζει με τον όρο plebiscite, μου συμφωνεί με το αρχαιότερό του αντίστοιχο, το Ελληνικό ο ψήφος του δήμου. Και είναι σε αυτό το πλαίσιο που παίρνει ολοκληρωτικά την πολιτική του σημασία. Συνεπώς, σε μια δημοκρατία αθηναϊκού τύπου η συνέλευση του δήμου αντιπροσωπεύει τους πολίτες. Ο δείκτης είναι ελάχιστος. Μπορούμε να αναφερθούμε σε ένα πραγματικό παράδειγμα όπως αυτό της Ελβετίας όπου το δημοψήφισμα είναι μια κοινή πρακτική σ αυτή τη χώρα ενώ δεν εμφανίζεται σε άλλα συντάγματα της Γαλλίας πριν το 1946. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η ουσιαστική ιδέα είναι ότι ο πληθυσμός είναι συγκριτικά ελάχιστος, έτσι που το μέρος που ψηφίζει είναι σημαντικό γι αυτόν. Αυτό αντιπροσωπεύει το ιδανικό πλαίσιο για το δημοψήφισμα.

Τα προβλήματα προκύπτουν όταν η εκτελεστική εξουσία επικαλείται ενός δημοψηφίσματος σε μια χώρα όπου ο πληθυσμός είναι σημαντικός και η εξουσία αντιπροσωπεύει μία αδύναμη μειονότητα. Αυτή τη φορά, το δημοψήφισμα μπορεί να κατευθυνθεί πολύ εύκολα από την εξουσία που επενεργεί στη μάζα έτσι ώστε να χάσει το αρχικό του νόημα. Καθότι η βάση της εγκυρότητας ενός ψήφου είναι στη γνώση της φύσης του. Για να ψηφίσεις χρειάζεται η γνώση. Μόνο που σε μια δημοκρατία της μάζας, πολύ λίγοι γνωρίζουν όλες τις εξαρτήσεις της εξουσίας και τις συνέπειες μιας επιλογής. Καθότι η πολιτική, λόγω της μάζας, έχει καταλήξει ουσιαστικά να είναι υπόθεση των επαγγελματιών και των ειδικών. Για έναν κανονικό άνθρωπο, η έλλειψη χρόνου αλλά και το μέγεθος και αριθμός εγγράφων πληροφόρησης δημιουργεί την ανάγκη επιλογής: είτε βρίσκεται εξ ολοκλήρου στην πολιτική και ανήκει ανάλογα με το επίπεδό του σ αυτήν την κλίμακα των ανθρώπων που παίρνουν αποφάσεις είτε ανήκει στους άλλους. Αυτή η ντε φάκτο διχοτόμηση έχει μια άλλη συνέπεια που αφορά στην πληροφόρηση.

Αν και αυτονόητος, ο ρόλος της πληροφόρησης είναι θεμελιώδης για το νόημα του δημοψηφίσματος. Γιατί πως να ψηφίσεις χωρίς γνώση; Για να το αμβλύνει αυτό, το σύστημα επεξεργάζεται το ίδιο την πληροφόρηση, δημιουργώντας ασυμμετρία στη λειτουργία. Εμφανίζεται έτσι ένα τριχοτομικό φαινόμενο: υπάρχουν οι απληροφόρητοι, οι πληροφορημένοι και οι πληροφορημένοι που πληροφορούν. Εξ ορισμού, το σύνολο του λαού ψηφίζει στην ίδια βάση. Ποια η αξία όμως αυτής της ψηφοφορίας; Και έχει μόνο μία; Ποιο το νόημα της ψήφου ενός κανονικού ανθρώπου που έχει ελλιπή και μεροληπτική πληροφόρηση ως προς τον στόχο της ψηφοφορίας; Ποιο είναι το μερίδιο της ευθύνης του εν καιρώ;

Στην πραγματικότητα, το δημοψήφισμα μετά την μαζικοποίηση της δημοκρατίας, αντιπροσωπεύει μια διαδικασία που επιτρέπει στο σύστημα να χρησιμοποιεί τη μάζα του πληθυσμού για να επικυρώσει μια ήδη ειλημμένη απόφαση. Χωρίς την εκ βάθους γνώση του θέματος, η μάζα χειραγωγείται με μιντιολογικά μέσα να πάει προς την κατεύθυνση του συστήματος ενώ έχει πειστεί ότι είχε την τελευταία λέξη στην επιλογή. Αυτό το τελευταίο σημείο είναι ένα επιπρόσθετο μέσο για το σύστημα έτσι ώστε να καλυφτεί μπροστά από το λαό που δεν θα μπορεί πια να το ενοχοποιήσει για την τελική απάντηση. Γνωρίζουμε όμως καλά ότι η απάντηση δεν είναι παρά μία λεπτομέρεια της τέχνης της ερώτησης. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι η ακριβής απάντηση, αλλά το πως να τεθεί η ερώτηση έτσι ώστε να βγει η επιθυμητή απάντηση. Αυτό είναι το νέο νόημα του δημοψηφίσματος και είναι με αυτή την έννοια που είναι αντιδημοκρατικό.