Πώς μία τόσο μικρή χώρα, κάτω από τέτοιες συνθήκες, θα μπορούσε να διεκδικήσει εδάφη απέναντι σε έναν τόσο σοβαρό αντίπαλο; Η απάντηση είναι απλή, διότι το παράδειγμα υπάρχει και έχει δοθεί από τους αγωνιστές του Artsakh. Η ιδέα βασίζεται στο νοητικό σχήμα που περιγράφεται από τον φιλόσοφο Schopenhauer: « Μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε, μα δεν μπορούμε να θέλουμε ό,τι θέλουμε.» Το πρόβλημα είναι επομένως ένα ζήτημα θέλησης.

Ορισμένοι Αρμένιοι σκέφτονται πως είναι αδύνατο να διεκδικήσουν τα εδάφη αυτά. Ανάμεσά τους πολλοί σκέφτονταν το ίδιο πράγμα για τις εθνικές αναγνωρίσεις της γενοκτονίας των Αρμενίων. Άλλοι σκέφτονται το ίδιο για την ποινικοποίηση της άρνησης. Στην πραγματικότητα, τούτο καμία σημασία δεν έχει για την αρμενική υπόθεση, διότι άλλοι πάλι, ακόμη κι αν δεν είναι πολλοί, είναι σε θέση να υλοποιήσουν το όραμά τους παρά τον σκεπτικισμό των δικών τους. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μας επιτρέπουν να εξηγήσουμε τη θέση αναμονής. Κάποιοι φοβούνται το χειρότερο, άλλοι είναι εξαντλημένοι, άλλοι πάλι είναι απογοητευμένοι κι επιπλέον υπάρχουν κι εκείνοι που φοβούνται την αποτυχία, όχι εξ αιτίας του κινδύνου, μα της πρόγνωσής τους που θα έβαζε σε κίνδυνο το σύνολο της ύπαρξής τους. Δεν είναι απαραίτητο να διαβάσουμε τον Βυσσινόκηπο του Tchekhov για να τα καταλάβουμε όλ’ αυτά, διότι δεν πρόκειται να επιτελέσουμε ομαδική θεραπεία. Οι οραματιστές δέχονται πάντοτε επίθεση από τους συμπατριώτες τους. Τούτο δεν αφορά αποκλειστικά την Αρμενοσύνη, μα τη νοητική αδράνεια.

Το να είναι κανείς αγωνιστής για την αρμενική υπόθεση, είναι πρωτίστως θέμα νοητικό. Διότι ακόμη και η στρατηγική προϋποθέτει νόηση. Όταν υπάρχει, απομένει να βρούμε μια μεθοδολογία να την κάνουμε πράξη. Στη συνέχεια, είναι δυνατόν επίσης να στραφούμε στο διεθνές δίκαιο. Αυτή, όμως, η σειρά είναι απαραίτητη, ειδάλλως η ενέργεια παραμένει μια σκέψη. Διότι η δικαιοδοσία στερείται ουσίας, εάν δεν υπάρχουν η θέληση και η νόηση. Το να στοχαζόμαστε πάνω στη Συνθήκη των Σεβρών δεν είναι ουτοπία, μα μία εκτενής εργασία. Το να εργαζόμαστε πάνω στη ακυρότητα της Συνθήκης του Kars, δεν αποτελεί παρά μόνον ένα ενδιάμεσο. Το να ασκούμε αφόρητη πίεση με τη Συνθήκη της Λωζάνης, αποτελεί στρατηγικό στόχο.

Στο αρμενικό ζήτημα δεν λείπουν οι δεξιότητες για να τα πετύχουμε όλα. Μόνο που είναι αναγκαίο να προχωρήσουμε πέρα από τις εσωτερικές τριβές και τους παρωχημένους αγώνες, διότι δεν οδηγούν πουθενά. Ο αντίπαλος δεν είναι αθώος. Γνωρίζει με ακρίβεια τα θεμέλια της ύπαρξής του. Και η βαρβαρότητα δεν τον πτοεί. Επίσης, είναι απαραίτητο να χρησιμοποιήσουμε μικτή στρατηγική και να μην στοχεύουμε αποκλειστικά σε ορισμένους εύκολους και συναινετικούς στόχους, διότι δεν αντιπροσωπεύουν ούτε καν ενδιάμεσα στάδια. Είναι μόνον προσχήματα για να δικαιολογήσουν την αδράνεια. Ενώ οι αρμενικές εδαφικές διεκδικήσεις αντιπροσωπεύουν έναν σκοπό ικανό να παράγει ποικίλες στρατηγικές για να προκαλέσουν συνειδητοποίηση της πραγματικότητας των πραγμάτων. Ιδού γιατί σκεφτόμαστε ότι το να πάμε στο Artsakh είναι μια επαρκής προϋπόθεση για να μάθουμε την αλήθεια γι’ αυτό που η προηγούμενη κοινωνία ατένιζε σαν μια επικίνδυνη ουτοπία.