Τηλεγράφημα από την Πρεσβεία στην Ελλάδα στην Αμερικανική Κυβέρνηση

Αθήνα, 21 Φεβρουαρίου 1964, 3 μ.μ.

1272. Κύπρος.

1. Τηλεφώνησα στον Πρωθυπουργό χθες το βράδυ. Τον βρήκα να φαίνεται κουρασμένος αλλά νοητικά σε εγρήγορση. {…}
2. {…} Ο Παπανδρέου έδειξε ότι κατανοούσε και εκτιμούσε τη θέση μας, αλλά είπε ότι πολλοί θεωρούσαν ότι υποστηρίζουμε Τούρκους. Πρόσθεσε χαμογελώντας ότι εάν οι ΗΠΑ υποστήριζαν πλήρως το «δίκαιο», θα έπρεπε να πάρει την  πλευρά—της Ελλάδας—γιατί οι Συμφωνίες Λονδίνου-Ζυρίχης είχαν δημιουργήσει αδύνατη κατάσταση. Υπέθεσα ότι ένας από τους λόγους της δημόσιας παρανόησης ήταν τα ανεύθυνα και εντελώς παραπλανητικά άρθρα στον ελληνικό Τύπο που έκαναν το κοινό να πιστέψει ότι οι ΗΠΑ είτε είχαν απώτερα κίνητρα είτε υποστήριζαν την Τουρκία εναντίον της Ελλάδας. {…}
3. {…} Τόνισα ότι, παρόλο που πήραμε με το παραπάνω θέση σχετικά στη συνθήκη, ασκούσαμε πολύ ισχυρή πίεση στην Τουρκική Κυβέρνηση  να μην ασκήσει το «δικαίωμα παρέμβασης». {…}
4. {…} Όχι μόνο ο Μακάριος προφανώς ενεργούσε με πολύ κακές συμβουλές, αλλά και μεμονωμένες αντάρτικες ομάδες αυξάνονταν σε δύναμη και ανεξαρτησία. {…}  Εν όψει του μεγάλου κινδύνου που αντιμετωπίζουμε όλοι, πρόσθεσα ότι ήταν πράγματι ευτύχημα που ο Παπανδρέου πέτυχε τη συντριπτική εκλογική του νίκη, γιατί αυτό τον έφερε σε θέση κλειδί να παίξει εποικοδομητικό και αποφασιστικό ρόλο στο Κυπριακό. Η εκλογή του θα μπορούσε κάλλιστα να αποδειχθεί σημείο καμπής στην ιστορία, καθώς ήταν πιθανώς μόνο ο άνθρωπος που θα μπορούσε να οδηγήσει το πρόβλημα προς τη λύση.
5. {…}  Εν τω μεταξύ, τι θα μπορούσε να κάνει ο Παπανδρέου για να βάλει τον Μακάριο στο χέρι και να ελέγξει επίσης τους Ελληνοκύπριους παράτυπους αρχηγούς; Αυτό ήταν απαραίτητο και εξαιρετικά επείγον.
6. {…}  Για να το πετύχει αυτό, είχε έρθει σε επαφή (ο Παπανδρέου) με τον Μακάριο και  επίσης μόλις εκείνο το απόγευμα είχε συναντηθεί με τον στρατηγό Γρίβα και έναν «εκπρόσωπο» του Κύπριου Υπουργού Εσωτερικών Γεωργατζή_. περίμενε ότι ο Γεωργατζής θα έφτανε μέσα στη νύχτα. Είπε επίσης ότι επικοινωνούσε με τον Σαμψών, τον Λυσσαρίδη και τον Διοικητή των ελληνικών δυνάμεων στην Κύπρο, Συνταγματάρχη Πετρίδη. Είπε ότι θα απαιτήσει από τους Ελληνοκύπριους να μην επιχειρήσουν καμία βία κατά των Τουρκοκυπρίων εκτός και αν δεχθούν πρώτα επίθεση. Τόνισε ότι είναι σημαντικό να κρατάμε υπό έλεγχο τους Τουρκοκύπριους. Διαφορετικά, φαινόταν σίγουρος ότι θα μπορούσε να ασκήσει τον απαραίτητο έλεγχο στους Ελληνοκύπριους για να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα που θα οδηγούσε σε διαπραγματεύσεις.
7. {…}
8. Ο Παπανδρέου είπε ότι πίστευε ότι ήρθε η ώρα που ο Γρίβας θα μπορούσε να παίξει εποικοδομητικό ρόλο στην Κύπρο. παρατήρησε ότι καθώς το κύρος του Μακαρίου κατέβαινε, τόσο του Γρίβα ανέβαινε. Ωστόσο, τόνισε ότι δεν ήθελε να παίξει ο ένας εναντίον του άλλου και ότι ήταν απαραίτητο να συνεργαστούν διαφορετικά οι κομμουνιστές θα κέρδιζαν. {…}
9. {…} Ωστόσο, πρόσθεσε ότι αν οι Τούρκοι «ανοίξουν την πόρτα στο φρενοκομείο, τότε θα πρέπει να συνοδεύσει τον Inonu μέσα».  {…}
10. {…}
11. Σχόλιο: Μου έκανε εντύπωση η ταχύτητα με την οποία ο Παπανδρέου ξεκίνησε δράση με στόχο να αποκτήσει τον έλεγχο των Ελληνοκυπρίων, όπως μου είχε πει ότι θα έκανε στη συνάντησή μας την περασμένη εβδομάδα. Έδειχνε να έχει πλήρη επίγνωση των κινδύνων που εμπεριέχει η Κυπριακή κρίση και είπε αρκετές φορές ότι ήθελε να μεταφέρει την Κύπρο από το καθεστώς «κίνδυνου» στο καθεστώς «προβλήματος». {…}  Εν τω μεταξύ, προτρέπω να επαναλάβουμε στους Τούρκους τη σημασία του ελέγχου των αδελφών τους στο νησί προκειμένου να αποτραπούν περιστατικά όπως αυτά που αναφέρονται στο 405 της Λευκωσίας.

Labouisse

Σε πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο:  https://lygeros.org/77057-en/, συντεταγμένο στην αγγλική γλώσσα, η επαρκής γνώση της οποίας βεβαιώνεται σύμφωνα με το άρθρο 36 παρ.2 στοιχ. β) και γ) του Κώδικα Δικηγόρων.

Λάρισα, 01-08-2024
Η μεταφράσασα, βεβαιούσα και επικυρούσα δικηγόρος Ι.Τ.
Επιμέλεια Στ. Παπαχατζή