Σήμερα σε αυτό το podcast θα μιλήσουμε, με έναν τρόπο θεμελιακά διαφορετικό, για την έννοια της ομορφιάς. Θα τη συνδυάσουμε με την απόλαυση, μερικές φορές νομίζουμε ότι δεν έχουν σχέση η μία έννοια με την άλλη. Το ερώτημα είναι αν η ομορφιά είναι χρήσιμη. Είναι μερικοί που αναρωτιούνται. Μετά θα αναρωτηθούμε αν η ομορφιά είναι ουσιαστική, μάλλον θα εξηγήσουμε ότι επειδή είναι ουσιαστική, είναι ουσιαστικά άχρηστη. Γιατί είναι άχρηστη; Γιατί είμαστε σε έναν τομέα, που είναι βέβαια ο χώρος της Ανθρωπότητας όπου δεν υπάρχει τίποτα το χρηστικό. Δηλαδή προσπαθώ τώρα να πω ότι η ομορφιά ανήκει στην Ανθρωπότητα, άμα δεν υπάρχει ομορφιά δεν είναι της Ανθρωπότητας, είναι άλλο θέμα και σήμερα θα επικεντρωθούμε μόνο σε αυτό. Είναι πάντοτε ενδιαφέρον όταν λέμε ότι «σήμερα θα ασχοληθούμε μόνο με την Ανθρωπότητα» γιατί πολλοί θα πουν «μα είναι το όλο». Δεν το λέω με αυτή την έννοια, λέω ότι θα ασχοληθούμε με την Ψυχότητα, με τις Ψυχές της Ανθρωπότητας. Θα ασχοληθούμε με το πώς βλέπει η Ανθρωπότητα τη φύση, θα ασχοληθούμε με ευκάλυπτους που γίνονται έργα τέχνης μέσω της φύσης. Θα ασχοληθούμε με έργα τέχνης που γίνονται φυσικά λόγω της επιλογής των ανθρώπων. Θα ασχοληθούμε με το τεχνητό που είναι το πιο όμορφο φυσικό που έχουμε. Θα ασχοληθούμε με το φυσικό πού είναι το πιο περίπλοκο τεχνητό που έχουμε. Θα ασχοληθούμε με την απόλαυση για ποιο λόγο. Γιατί το ερώτημα είναι πώς μεγαλώνουμε χωρίς να φουσκώνουμε. Δηλαδή πολλοί από εμάς ασχολούνται – και υπάρχουν και τομείς ολόκληροι – με τον εαυτό τους. Αυτοί οι τομείς μας εξηγούν ότι άμα έχουμε προβλήματα είναι με τους άλλους, οι άλλοι είναι τα προβλήματα, το έχει πει και ο Sartre. Το ερώτημα είναι αν εμείς βλέπουμε τους άλλους έναν τρόπο όμορφο. Το όμορφο έχει μία παγκοσμιότητα αλλά έχει ένα παράδοξο: είναι μία παγκοσμιότητα την οποία ο καθένας τη βλέπει διαφορετικά. Αλλά όπως λέει και ένας Γάλλος φιλόσοφος, το λέει και ο Kant, ενώ ο καθένας βλέπει κάτι που θεωρεί ότι είναι όμορφο για τον εαυτό του, επειδή η ομορφιά έχει μία παγκοσμιότητα, δεν λέει «αυτό είναι όμορφο για μένα» λέει «είναι όμορφο». Αποφασίζει ότι θα είναι όμορφο και για τους άλλους, λειτουργεί ουσιαστικά σαν αντιπρόσωπος της Ανθρωπότητας. Λέει «εμένα μου ρώτησαν τη γνώμη μου και την έδωσα, αυτό είναι όμορφο». Η Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν είναι όμορφη. Όταν ο διπλανός λέει «τι είναι;» θα του εξηγήσει τι είναι η ομορφιά όχι τι είναι η Συμφωνία. Άρα θα κάνουν μία συμφωνία πάνω στην ομορφιά και δεν θα κάνουν ένα έργο τέχνης πάνω στη Συμφωνία. Όταν λέμε « αυτό είναι όμορφο» είναι δύσκολο να μη βρεθεί κάποιος που θεωρητικά θα μπορούσε να το αμφισβητήσει, το θέμα είναι με ποιο κριτήριο, κριτήριο του Popper, του Lakatos, τεχνικές του Feyerabend σε ποιο σημείο να διαφωνήσει; Το άλλο που θέλω να αναδείξουμε σε αυτό το masterclass είναι η απόλαυση. Η απόλαυση συσχετίζεται πάρα πολύ με τη χαρά. Έχουμε ήδη ορίσει χαρά και μεταχαρά, έχουμε κάνει μία διαφοροποίηση μεταξύ της ειρήνης και της ελευθερίας και θα σας κάνω τώρα μία ερώτηση. Την ελευθερία την απολαμβάνουμε. Το ερώτημα είναι αν απολαμβάνουμε την ειρήνη και θα δείτε ότι δεν είναι κλασσική αυτή η προσέγγιση γιατί στην πραγματικότητα την ειρήνη μπορείς να την υποστείς. Δεν μπορείς να υποστείς την ελευθερία, μπορείς να την απολαμβάνεις ή να μην την καταλαβαίνεις. Ο άλλος σου δίνει το δώρο της ελευθερίας και εσύ δεν το απολαμβάνεις, δεν καταλαβαίνεις ότι είναι δώρο. Όταν λέω για την απόλαυση της ομορφιάς, φανταστείτε το με το αντίδωρο: όταν σας δίνουν το αντίδωρο, όχι όταν το παίρνετε, όταν σας το δίνουν, όποιος και να είναι, μετά το μασάς. Δεν το απολαμβάνεις; Απολαμβάνεις ότι σου το έδωσαν ή απολαμβάνεις το πρόσφορο που είναι αφράτο, ωραίο, ζυμωτό, που το έχει κάνει μία κυρία, πάνω στο οποίο έβαλε μία όμορφη σφραγίδα και εσείς τρώτε μόνο ένα κομμάτι τη σφραγίδας. Ρωτάω: την απόλαυση δεν την βλέπετε αμέσως μετά τη χαρά; Το πιο κλασσικό είναι να πείτε το εξής: «άμα δεν μου το έδιναν;» Θέλω να φανταστείτε τον εαυτό σας στην ουρά. Και για κάποιον λόγο δεν σας δίνουν το αντίδωρο, έχει λείψει. Την ώρα που φτάνετε δεν έχει πια αντίδωρο. Αφού προηγουμένως δεν είχατε χαρά και δεν είχατε απόλαυση μετά, δεν σας λείπει κάτι. Όχι, σας λείπει κάτι. Το ερώτημα είναι γιατί μας λείπει κάτι που όταν το έχουμε δεν το απολαμβάνουμε. Άρα η ομορφιά εδώ θα είναι ένα πλαίσιο και η απόλαυση – το βλέπετε πώς είναι ο τίτλος του masterclass; “Η απόλαυση της ομορφιάς”. Η ομορφιά μπορεί να μην εξαρτάται από εσάς, η απόλαυση σίγουρα. Η ομορφιά μπορεί να έχει κάτι το θεϊκό, το φυσικό, η απόλαυση έχει κάτι το ανθρώπινο. Άρα είναι ο άνθρωπος που απολαμβάνει τη φύση. Το ερώτημα είναι: έχετε ακούσει ποτέ αν η Ανθρωπότητα απολαμβάνει τη φύση κι αν η φύση βλέπει την Ανθρωπότητα ως δώρο; Όταν απολαμβάνουμε ένα Πάρκο το οποίο είναι φτιαγμένο νοητικά σαν τον Παράδεισο στη γη. Το πρώτο πράγμα που ξεχνάμε όταν το απολαμβάνουμε είναι ότι αυτό το Πάρκο χωρίς άνθρωπο δεν υπάρχει. Ειδικά αν είναι ένα Πάρκο που έχει αγγλική μεθοδολογία – άμα είναι γαλλική φαίνεται δεν μπορεί να κάνουμε κανένα λάθος – αλλά στο αγγλικό το Πάρκο είναι «όλα γίνονται σαν να ήταν μεσ’ τη φύση». Μόνο που μες στη φύση δεν υπάρχει έκταση που έχει στην επιφάνεια ενός Πάρκου και έχει 8.000 δέντρα και διαφορετικά, δεν υπάρχει. Αυτό που προσπαθώ να σας πω είναι ότι αυτό το Πάρκο είναι αντιπρόσωπος της Ανθρωπότητας, σε ένα σημείο της Ανθρωπότητας όπου δεν μπορεί να υπάρχει όλη η Ανθρωπότητα. Κάτι το πιο πρακτικό είναι όπως είναι τα Ηνωμένα Έθνη. Στα Ηνωμένα Έθνη έχετε όλους τους αντιπροσώπους στη Νέα Υόρκη και στη Γενεύη – μιλάω για το πολιτικό σκέλος – δεν ανήκει σε κανέναν ανήκει στην Ανθρωπότητα ο χώρος, άρα δεν μπορείτε να πείτε ότι είστε στην Αμερική ή στη Νέα Υόρκη, αυτό είναι μία παραχώρηση που έχουν κάνει οι Αμερικανοί. Όταν είστε εκεί υποτίθεται ότι είστε μες στην Ανθρωπότητα, στην πραγματικότητα είστε μέσα στον πυρήνα γιατί είστε και αντιπρόσωπος. Σε οποιοδήποτε άλλο σημείο του πλανήτη είστε, πάλι υποτίθεται μέσα στην Ανθρωπότητα. Όταν είστε λοιπόν σε ένα Πάρκο ζείτε την ουσία της Ανθρωπότητας. Δηλαδή όλα αυτά που έχουν μπει μέσα στο Πάρκο είναι όλα φυσικά αλλά έχουν μπει όλα με έναν τεχνητό τρόπο, στην πραγματικότητα ανθρώπινο. Όταν λέτε λοιπόν ότι εσείς μέσα σε ένα Πάρκο απολαμβάνετε τη φύση, απολαμβάνετε τη φύση ή το έργο τέχνης του ανθρώπου; Γιατί είναι ένα ζωντανό έργο τέχνης που συνεχίζεται, δεν είναι ένα έργο τέχνης που τελειώνει και για αυτό άμα το σκεφτείτε καλά, δεν είναι ένα έργο που έχει πληρότητα, είναι όμως ένα έργο που μπορεί να έχει τελειότητα γιατί έχει μέσα του και τον θάνατο και τη ζωή και την πολυκυκλικότητα και την βαθύτητα. Όλα αυτά τα βλέπετε όταν πάτε σε ένα μουσείο βλέπετε τα ίδια και γι’ αυτό σιγά-σιγά τα μουσεία σκέφτηκαν να κάνουν εκθέσεις προσωρινές, για να σε τραβήξουν, για να γίνει πόλος έλξης. Το Πάρκο έχει τις εποχές, αλλάζει σε κάθε εποχή. Άμα πας να δεις στο Πάρκο το καλοκαίρι και πας να το δεις το χειμώνα δεν είναι το ίδιο Πάρκο άρα δεν πρέπει να πεις «το είδα το καλοκαίρι είναι ανάγκη να πάω το χειμώνα;» Στην πραγματικότητα άμα πήγαινες κάθε μέρα κάθε φορά αλλάζει. Ρωτάω τώρα: εφόσον αλλάζει κάθε μέρα είναι το ίδιο Πάρκο; Κοιτάξτε τι κάνει ένα Πάρκο. Η απόλαυσή σας μπορεί είναι διαφορετική κάθε μέρα. Πόσα πράγματα κάνετε στη ζωή σας που τα απολαμβάνετε κάθε μέρα; Κανονικά άμα είναι κάθε μέρα είναι καθημερινό. Πώς μπορεί το καθημερινό να γίνεται κάθε μέρα χωρίς να είναι καθημερινό; Με τη συνεχόμενη αλλαγή. Στην πραγματικότητα είστε απέναντι σε έναν χαμαιλέοντα που έχει το μέγεθος ενός Πάρκου και εσείς το βλέπετε να αλλάζει χρώματα και να λέτε «μα είναι το ίδιο Πάρκο;» Αφού αναγκάζεστε να βγάλετε φωτογραφίες για να λέτε «τότε πήγα» άρα έχετε την εικόνα του τότε, δεν έχετε την εικόνα του Πάρκου. Έχετε την εικόνα του τότε, φωτογραφίζετε το τότε. Φωτογραφίζετε την απόλαυσή σας και τον θαυμασμό εκείνη τη στιγμή. Το ερώτημα είναι πώς αυτό μπορεί να ζει και να είναι τόσο πλούσιο ακόμα και όταν το βλέπετε κάθε μέρα. Γιατί στην πραγματικότητα είναι πλούσιο κάθε στιγμή, κάθε στιγμή είναι ένα γεγονός, είναι μία ομορφιά που εξελίσσεται, είναι μία τελειότητα που δεν έχει τέλος, δεν μπορεί να τερματίσει. Το θέμα είναι εσείς κάθε φορά που μπαίνετε μέσα σε αυτό το Πάρκο ξέρετε ότι ανήκετε σε αυτό το Πάρκο ή αναρωτιέστε σε ποιον ανήκει το Πάρκο; Γιατί η ουσία ποια είναι. Είναι ότι όταν είναι προσβάσιμο και είναι ανοιχτό -σκέφτομαι και τη Νέα Υόρκη και τη Λυών που έγιναν την ίδια περίοδο. Όταν το βλέπετε αυτό θα μπορούσατε να πείτε «εντάξει μωρέ ένα Πάρκο είναι με την αγγλική μεθοδολογία γιατί πας και στα δύο;» Επιπλέον, το Πάρκο γιατί έχει πολιτιστικά στοιχεία και δεν έχει μόνο φυτά; Γιατί έχει αγάλματα; Γιατί έχει κτίρια; Γιατί μπήκαν και οι αρχιτέκτονες μέσα, γιατί έχει ζώα; Όταν μπαίνετε σε μία κιβωτό το ερώτημα είναι αν θα έχει ακόμα νερό όταν θα βγείτε. Η κιβωτός είναι προστασία, αλλά είναι μία προστασία που θα υποστείς γιατί το πρώτο πράγμα που σκέφτεσαι όταν είσαι σε μία κιβωτό είναι «πότε θα βγω» γιατί ο κόσμος είναι έξω. Σκεφτείτε το τώρα μαθηματικά και ανάποδα. Σκεφτείτε ότι η κιβωτός είναι αυτό που είναι έξω από το Πάρκο. Είναι εκεί που πάτε όταν δεν έχετε πρόσβαση στο Πάρκο και μόλις το Πάρκο είναι ανοιχτό ξανά μπαίνετε μέσα. Θα βλέπατε εντελώς διαφορετικά το Πάρκο. Λέω λοιπόν ότι το θέμα της απόλαυσης είναι αυτό που σας λέω μερικές φορές με το γλυκό. Σου δίνουν ένα γλυκό να φας, το τρως. Είσαι γλυκατζής, το τρως. Το απολαμβάνεις; Το χαίρεσαι. Μετά όταν πίνεις το φρέσκο νερό το απολαμβάνεις, δεν μπορείς να απολαμβάνεις φρέσκο νερό μόνο του, πρέπει κάποιος να σε έχει γλυκάνει πριν. Μετά είναι απόλαυση. Άρα το ερώτημα είναι πότε ξεκινάει το θέαμα. Το ξαναλέω και τελειώνω την εισαγωγή με αυτόν τον παράξενο τρόπο. Όταν βλέπουμε έναν πίνακα που είναι τελειωμένος πάμε και σε ένα Μουσείο ή σε μία έκθεση και λέμε «Α! τι ωραίος!» ρωτάω: θα θέλατε να τον βλέπατε ζωντανό, δηλαδή από τον πίνακα, τον καμβά κενό και να βλέπετε ξαφνικά τον ζωγράφο να παίρνει το πρώτο πινέλο, με τις πρώτες λαδομπογιές. Αυτό σας φτάνει; Δεν θα θέλατε να έχετε και το προσχέδιο την ώρα που ζωγραφίζει με κάρβουνο για να ξέρετε πού θα πάει ή το θέλετε κατευθείαν; Όχι δεν το θέλετε κατευθείαν. Το θέλετε με βραδύτητα. Λέτε «θέλω και το προσχέδιο». Πριν το προσχέδιο, θέλετε την πρώτη μελέτη ή δεν τη θέλετε; Θέλετε και την πρώτη μελέτη. Μπορώ να κρατήσω όλες τις μελέτες που έχουν γίνει πάνω σε αυτό το έργο; Τις έχετε. Θέλετε να βλέπετε το έργο ζωντανό; Θα το έχετε. Όταν θα έχει τελειώσει, θα θεωρείτε ότι τελείωσε η παράσταση; Όχι, θα περιμένετε το επόμενο έργο, γιατί θα λέτε «δεν μπορεί να σταματήσει εδώ, θα πρέπει να συνεχίσει» Στην πραγματικότητα η απόλαυση συνδέεται με τη συνέχεια της χαράς.